Ἡ θρησκευτικότητα τοῦ μεγάλου Γορτύνιου ἀγωνιστή τοῦ 1821 Δημητράκη Πλαποῦτα*
τοῦ ἀρχιμ. Ἰακώβου Κανάκη
Εἶναι γεγονός ὅτι μερικοί ἐκ τῶν ἀγωνιστῶν καί ἡρώων τοῦ ᾽21 δέν εἶναι τόσο γνωστοί στούς περισσότερους συμπολίτες μας καί ἰδίως στίς νέες γενεές. Εἶναι μεμονωμένα πρόσωπα ἤ καί οἰκογένειες πού πραγματικά ξεκληρίστηκαν στούς ἀγῶνες τοῦ γένους χωρίς κἄν νά τιμηθοῦν ἤ ἀντίθετα τιμωρήθηκαν ἀπό ἀρχές καί ἐξουσίες.[2] Μάλιστα, κορυφαῖος ἐξ αὐτῶν εἶναι ὁμολογουμένως ὁ Δημητράκης Πλαποῦτας.
Γιά τήν ἔρευνα τοῦ θέματός μας δέν βρήκαμε ἄπειρες πληροφορίες ἀλλά ὅσες ἐντοπίσαμε ἦταν ἱκανές γιά νά θίξουμε τήν ἱστορική γορτυνιακή μορφή τῆς Ἐπανάστασης ἀπό τό χωριό Παλούμπα. Τά ὅσα θά σᾶς ἀναφέρω ἀφοροῦν στίς πηγές τῆς ἱστορίας μας καί ἄρα εἶναι πιστοποιημένες καί ἔγκυρες πηγές. Εἰσαγωγικά σᾶς ἀναφέρω ὅτι τά στοιχεῖα πού ἐντοπίστηκαν γιά τόν μεγάλο Πλαποῦτα ἐκμαιεύθηκαν ἀπό περιστατικά τῆς ζωῆς καί τῆς δράσης του.
Τό κοινωνικό περιβάλλον τοῦ Πλαποῦτα
Ἄς δοῦμε ὅμως ἀρχικά ποιά ἦταν ἡ περιρέουσα ἀτμόσφαιρα τῶν χρόνων πού ἀναφερόμαστε στό Παλούμπα. Εἰδικά γιά τήν σχέση τῶν ἀνθρώπων τῆς ἐποχῆς μέ τήν πίστη, ἀναφέρουμε ἕνα περιστατικό ἀπό ἄρθρο τῆς ἐφημερίδας Ἑβδομάς πού ἀφορᾶ σέ ἕναν συμπατριώτη τοῦ Πλαποῦτα, τόν Λιάκο Παλουμπιώτη. Ὁ κλέφτης αὐτός συναντιέται ἀπρόσμενα μέ δύο τούρκους, πού τόν ἀναγκάζουν νά ἀποδώσει τό χαράτσι καί ἀφοῦ ἐκεῖνος ἀρνήθηκε τόν ἀπείλησαν γιά τήν ζωή του. Ὁ γρήγορος ὅμως Παλουμπαῖος μέ τό «δίκοπον χατζάριον» ἔκοψε τήν χεῖρα τοῦ ἑνός, ἐνῶ τοῦ ἄλλου ἔσκισε τήν κεφαλή. Μετά τό γεγονός αὐτό « ποιήσας τό σημεῖον τοῦ σταυροῦ τρίς, ἔσπευσε εἰς Παλούμπα, νά εἰδοποιήσῃ τούς ἀδελφούς καί τούς συγγενεῖς αὑτοῦ».[4] Εἶναι ἀξιοσημείωτο ὅτι σέ μιά τέτοια δύσκολη στιγμή ὁ μεγάλος Κολοκοτρώνης καί ἐπιστήθιος φίλος τοῦ Πλαπούτα ἀναφέρει ὅσα εἰπώθηκαν τήν στιγμή τῆς Σταύρωσης τοῦ Χριστοῦ.
Οἰκογενειακές καταβολές
Ἄς δοῦμε τώρα περιστατικά πού σχετίζονται μέ τήν οἰκογένεια τοῦ Δημητράκη Πλαποῦτα. Γνωρίζουμε ὅτι γιά τήν θρησκευτική πίστη ἤ ἀπιστία, πολλές φορές, παίζουν ρόλο οἱ γονεῖς καί γενικότερα τό οἰκογενειακό περιβάλλον. Ὁ Πλαποῦτας ἦταν βαπτισμένος, Ὀρθόδοξος χριστιανός, ἀφοῦ ὁ Ἀγησίλαος Τσέλαλης ἀναφέρει ὅτι τό μυστήριο ἔγινε τήν 25η Ἰουνίου 1786. Καί συνεχίζει λέγοντας :«Ἐκεῖ στήν ἰδίαν τῆς γεννήσεώς του γῆν, ὡς καθ᾽αὐτό πατρίδα του, ἐδιδάχθῃ ἐκεῖ τήν μέ τόν παλαιόν τρόπον προπαιδείαν, ἤτοι τό ἀναγινώσκειν καί γράφειν».[6]
Μιά σύντομη ἀναφορά γιά τόν θάνατο τῆς συζύγου του. Διαβάζω ἀπόσπασμα ἀπό τήν «Ἀρκαδία», ἐφημερίδα τῆς ἐποχῆς: «Ἀπεβίωσε πρό ὁλίγων ἡμερῶν εἰς Παλούμπα τῆς Ἠραῖας ἡ σύζυγος τοῦ Στρατηγοῦ Κ.Δ Πλαποῦτα πλήρης ἡμερῶν, πάσχουσα πρό τριῶν ἐτῶν ἐξ ἡμιπληγίας, καί ἐτάφη μεθ᾽ὅλης τῆς ἐκκλησιαστικῆς παρατάξεως ὑπό τοῦ Σεβασμιωτάτου Ἐπισκόπου Γόρτυνος καί ὅλων τῶν ἱερέων τῶν πέριξ Δήμων, συνοδευθεῖσα εἰς τόν τάφον ὑπό ἀπείρου πλήθους ἀνδρῶν, γυναικῶν καί παίδων. Ἡ ἐνάρετος αὔτη γυνή, πρώτη ἐξαδέλφη τοῦ Γέροντος Ἀρχιστρατήγου Κολοκοτρώνη τυγχάνουσα, εἶχεν ἐφελκύσει εἰς ἑαυτήν τήν ἀγάπην καί τό σέβας πάντων τῶν κατοίκων τῆς ἐπαρχίας καί ὅσων ἄλλων ηὐτήχησαν νά γνωρίσωσιν αὐτήν. Χριστιανή πιστῶς ἀφοσιωμένην εἰς τόν Θεόν καί τήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, πιστοτάτη σύζυγος, φιλόστοργος μήτηρ, φιλελεήμων εἰς ἄκρον πρός τούς πτωχούς, συμπαθεστάτη πρός τούς πάσχοντας, καί ἐν ἐνί λόγω ἐνάρετος καθ᾽ὅλην τήν σημασίαν τῆς λέξεως, παρέδωκεν ἐν Κυρίῳ τό πνεῦμα, ἀφοῦ ἔσχεν τήν τύχην νά ἴδῃ καλῶς ἀποκατεστημένα ὅλα τά τέκνα της, καί τόν Γηραιόν καί σεβαστόν σύζυγόν της εἰς τήν ἀνήκουσαν αὐτῷ δόξαν καί τιμήν, ἀφῆκεν ὅμως αὐτόν γέροντα ἀνάγκην ἔχοντα γεροντικῆς περιποιήσεως, ἥν ἕξει βεβαίως ὑπό τῶν ἀγαθῶν τέκνων του, ἀλλ᾽οὐχ ἦττον πενθοῦντα καί λυπούμενον διά τήν στέρησίν της, καθόσον οὐδείς ποτέ ἄνθρωπος ἐν τῷ κοινωνικῷ βίῳ εὐχαριστεῖται νά μένη καί μέχρι τῆς τελευταίας στιγμῆς τῆς ζωῆς του ἄνευ τοῦ συζύγου, μεθ᾽οὗ θείᾳ ἐντολή συνεδέθῃ».[8] τόν βλέπουμε νά φροντίζει γιά τό κτίσιμο τῆς ἐκκλησιᾶς τοῦ Ἁγιώργη στήν ὁποία «πήγαινε ν᾽ἀκούση τήν λειτουργία».[10] Γιά τό ξυλόγλυπτο τέμπλο, γιά τά στασίδια, γιά τό δεσποτικό,[12] Γίνεται λοιπόν σαφές ὅτι ἡ μέριμνά του γιά τόν ἱστορικό αὐτό ναό ἦταν σημαντική καί δηλώνεται χωρίας ἀμφιβολία ἡ ἀγάπη του πρός τό Θεό.
Περιστατικά ἀπό τήν ζωή του
Παρατηρεῖται ἡ μνημόνευση τοῦ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ στίς ἐπιστολές, στούς λόγους του καί γενικά στήν συμπεριφορά του. Σέ ἐπιστολή του πρός τόν βασιλιά Ὄθωνα ἔγραφε μεταξύ τῶν ἄλλων: « Τα δάκρυα τα οπήα εχησαν κε την ληπην την οπηαν εσθανθηκαν εξεναντηας αλην τοσην χαραν αλαβαμεν εμης οπου αξιοθηκαμε να ελθουμε μαζη με τον βασιλεαν μας…τουτο δοξαζο τόν θεόν οτη δεν εψεφθην αλα ληπουμε κε ληπουμε πολη…».[14]
Μιά ἄλλη σημαντική ἀναφορά κάνει ὁ Πλαποῦτας ὅταν ἄκουσε γιά τόν θάνατο τοῦ ἀγαπητοῦ ἀδελφοῦ του: «…Δέν ἐδείλιασε, δέν ἐλυπήθη, δέν ἔκλαυσε εἰμή εἶπε εἰς τούς στρατιώτας του παρηγορώντας τους: Ὁ Θεός ἄς φυλάξη τούς ζωντανούς κι᾽ὁ Γεωργάκης ἄς πάει στό συχώριο».[16] Ἐπίσης, ὑπῆρξε λιτός στό βίο του. Ζοῦσε μέ τήν μικρή περιουσία πού τοῦ ἄφησε μέ τή διαθήκη του ὁ γέρο Κόλιας, καί τή μικρή σύνταξη. Εἶχε καί μία οἰκία στήν Τρίπολη, ὅπου ἔμενε ὅταν πήγαινε. Ὅ,τι εἶχε τό διέθεσε στόν ἀγώνα χωρίς νά λογαριάσει ἀποκατάσταση μέ προῖκες στά κορίτσια του. «Ὅ, τι τοῦ ἔδωσαν γι᾽ἀποζημίωση τῶν θυσιῶν του, τά διέθεσε νά ἐξοφλήση ὑποχρεώσεις, πού εἶχε ἀναλάβη προσωπικά κατά τήν διάρκεια τοῦ ἀγῶνος».[18]’Εκεῖνος ὁ μπαρουτοκαπνισμένος μιλᾶ γιά τό ἐμεῖς καί προτάσσει τόν συναγωνιστή του, τόν Κολοκοτρώνη καί ὄχι τόν ἐαυτό του· δέν εἶναι αὐτό βίωμα τοῦ χριστιανισμοῦ;
Μποροῦμε νά ἐκμαιεύσουμε καί ἄλλα στοιχεῖα γιά τόν Πλαποῦτα ὡς πρός τήν ἐπικοινωνία καί οἰκειότητα του μέ θρησκευτικές προσωπικότητες, ὅπως ὁ μητροπολίτης Παροναξίας Ἱερόθεος, ὁ ὁποῖος σέ ἐπιστολή πού τοῦ ἔστειλε ἔγραφε:« Ἔχεις τόσους στύλους ἀκλονήτους, οἵτινες δέ σέ ἀφίνουν νά γύρης (…). Συγχώρησον ὅσας ὡς ἀρχιερεύς καί πιστός φίλος σοί γράφω μέ θάρρος. Ἀγαπῶ τήν δόξα σου καί τήν εὐτυχίαν σου. Ἀγάπα μας καί ἡ γενναιότης σου ὡς σέ ἀγαπῶ….Ἐν Ναυπλίῳ 1825 Φεβρουαρίου 25. Τῆς φιλτάτης μοι Γενναιότητος πρός Θεόν εὐχέτης καί ὅλος αὐτῆς πρόθυμος, ὁ πατριώτης Παροναξίας Ἱερόθεος».[20] Εἶναι μεγάλη ἡ ὠφέλεια νά ἀναγνώσει καί μελετήσει κάποιος τίς ἐπιστολές πού ἀντάλλαξαν μεταξύ τους, θά ὑποκλιθεῖ στίς μεγάλες αὐτές μορφές καί στό ὅραμα πού εἴχαν γιά τό γένος.[22] Δέν ἀρεσκόταν στό ἄδικο καί στό ἄτιμο γιατί θεωροῦσε ὅτι τό ἔργο τῆς ἀπελευθέρωσης ὄχι μόνον ἔργο σοβαρό ἦταν ἀλλά ἔργο σημαντικό καί ὑπεύθυνο, τό ὀνόμαζε δέ : «Ἔργον θεῖον καί πατριωτικόν…».[24] Ἀκόμα ἕνα σημεῖο τῶν χαρισμάτων του, ἡ φιλοξενία ἀλλά καί ἡ ἐλεημοσύνη πού κατά τήν Ἐκκλησία μας «καλύπτει πλῆθος ἁμαρτιῶν».[26]
Ὁ Θάνατός του
Στόν Πλαποῦτα συνέβη κάτι πού δέν συναντᾶς εὔκολα ἤ πιό σωστά συναντᾶς σπάνια καί μάλιστα σέ πνευματικά προοδευμένους ἀνθρώπους. Προΐδε τόν θάνατό του καί τό λείψανο του ἦταν χαμογελαστό. «Μίαν ἡμέραν πρό τοῦ θανάτου, προϊδών τοῦτον, ἠτοίμασε μόνος τά τοῦ θανάτου του, προεῖπεν εἰς τούς οἰκείους του ὅτι θά ταξιδεύση ἀνεπιστρεπτί, ἀποχαιρέτησε ὅλους καί ἤρεμος τό βράδυ τῆς 27 Ἰουλίου 1864 ξεψύχησε μέ τό γέλιο στό στόμα, σάν νά χαιρόταν τόν θάνατο, γιατί πέθαινε μέ δόξα, περηφάνεια κι᾽εὔφρανση, πού πλήρωσε τό μέγα καθῆκον καί πηγαίνει νά σμίξη στόν ἄλλον κόσμο μέ τ᾽ἄλλα παληκάρια τῆς λευτεριᾶς».[28] Αὐτή ἡ λέξη «ἀφανῶς» προσδιορίζει τήν ἁπλότητα καί ταπεινότητα πού χαρακτήρισε ὁλόκληρη τήν ζωή του ἀκόμα καί τήν θανή του. Δέν ἔγιναν καί δέν ἤθελε ὁ ἴδιος νά γίνουν ἰδιαίτερες ἐκδηλώσεις καί τιμές στήν κηδεία του. Πραγματοποιήθηκε λιτά στήν γενέτειρά του,[30] Ἐτάφη «παρά τῇ συζύγῳ του».[32] Ἔτσι συμβαίνει συνήθως. Μετά τήν παρέλευση μιᾶς πολυτάχαρης ζωῆς ἔρχεται ἡ ὥρα τῆς ὠριμότητας καί τῆς ἐπίγνωσης τῆς ματαιότητας τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων. Σέ αὐτήν τήν στράτα βλέπουμε νά βάδισε καί ὁ δικός μας Γορτύνιος Δημητράκης Πλαποῦτας.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Νά ποῦμε τήν ἀλήθεια: Μέ τά ὅσα προαναφέραμε δέν πᾶμε νά ὡραιοποιήσουμε, πολλώ δέ μάλλον νά ἁγιοποιήσουμε τόν Πλαποῦτα. Κλέφτης στά βουνά ἦταν, μέ ὅτι σημαίνει αὐτό, ἀλλά τόν διακατεῖχε μιά θρησκευτικότητα, μία λεβεντιά καί μιά σύνεση, στοιχεῖα ἀναγκαῖα γιά κάθε ἄνθρωπο καί κάθε ἐποχή καί πολύ περισσότερο γιά τήν ἐποχή ἐκείνη τήν τόσο δυσκολεμένη καί ταλαιπωρημένη. Τελειώνω μέ μιά ἔκφραση: «Καυχωμένη καί ἀγαλλομένη ἡ εὔανδρος Γόρτυς διά τόσους Πατριάρχας καί ἰδίως τόν Γρηγόριον, διά τόν Γερμανόν, διά τούς Κολοκοτρωναίους, Δεληγιανναίους καί τόσους ἄλλους, καυχᾶται καί διά τόν ἐκ τοῦ τόπου τούτου ἔνδοξον ἀντιστράτηγον».
Ἄς εἶναι αἰωνία του ἡ μνήμη!
* Ἡ ὁμιλία πραγματοποιήθηκε στό Παλούμπα Γορτυνίας στίς 21 Μαρτίου 2015
[2] Παπαχρήστου Γιάννη, Τοῦ Παλούμπα καί οί Παλουμπαίοι, Τρίπολη 2000, σ.75.
[4] Παπαρρηγόπουλου Κωνσταντίνου, Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἕθνους, Τόμος 7ος. Ἀθῆναι, 1992, σ.265. Βλ. Ἐγκυκλοπαίδεια Γιοβάνη, Πλαποῦτας, τόμος 17ος, Ἀθῆναι, σ.231.
[6]Χρυσανθακοπούλου Φωτίου, Ἀπομνημονεύματα περί τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως, Ἀθῆναι 1899, σσ.189-190.
[8] Δημητρακόπουλου Σοφοκλή, Τό Παλούμπα, Μάραθα Ἐπετηρίδα 1999-2000, Ἀθήνα, σ.96.
[10]Ὁ ἴδιος ἀναφέρεται ὅτι μερίμνησε καί γιά τήν καμπάνα τοῦ Ἁγιώργη (βλ. Παπαχρήστου Γιάννη, Τοῦ Παλούμπα καί οί Παλουμπαίοι, Τρίπολη 2000, σ.83).
[12] Παπαχρήστου Γιάννη, Τοῦ Παλούμπα καί οί Παλουμπαίοι, Τρίπολη 2000, σ.83.
[14]Τσέλαλη Ἀγησιλάου, Πλαποῦτας, Ἐκδ. Γιαννίκος,σ. 157. Βλ. Σπουδαῖα ὁμιλία τοῦ ἱστορικοῦ Νίκου Παπαγεωργίου κατά τόν πρῶτο ἐπίσημο ἑορτασμό (14/3/1999) στό «ἀλώνι τοῦ Καληντέρη» στοῦ Μπέτσι.
[16]Τσέλαλη Ἀγησιλάου, Πλαποῦτας, Ἐκδ. Γιαννίκος,σ. 159.
[18]Τσέλαλη Ἀγησιλάου, Πλαποῦτας, Ἐκδ. Γιαννίκος,σ. 541.
[20] Σολομοῦ Ἀλίκης, «Πλαποῦτας», Παγκόσμιο Βιογραφικό λεξικό, Τόμ.8ος Ἐκδοτική Ἀθηνῶν 1991, σ.297. Βλ. Παπαχρήστου Γιάννη, Τοῦ Παλούμπα καί οί Παλουμπαίοι, Τρίπολη 2000, σ.90.
[22]Παπαχρήστου Γιάννη, Τοῦ Παλούμπα καί οί Παλουμπαίοι, Τρίπολη 2000, σσ.90-91.
[24]Τσέλαλη Ἀγησιλάου, Πλαποῦτας, Ἐκδ. Γιαννίκος,σ. 623.
[26]Τσέλαλη Ἀγησιλάου, Πλαποῦτας, Ἐκδ. Γιαννίκος,σ. 621.
[28]Ἐφημερίδα ΑΥΓΗ τῆς 13ης Ἰουλίου 1864.
[30]«Ὁ πάλαι μέν, ἐκ μή ὄντων πλάσας με, καί εἰκόνι σου θείᾳ τιμήσας, παραβάσει ἐντολῆς δέ πάλιν με ἐπιστρέψας, εἰς γῆν ἐξ ἧς ἐλήφθην, εἰς το καθομοίωσιν ἐπανάγαγε, τό ἀρχαῖον κάλλος ἀναμορφώσασθαι», ἀπό τά Εὐλογητάρια τῆς νεκρωσίμου ἀκολουθίας.
[32]Αὐτόθι, σ. 622.