Πάσχα στην Τρίπολη (Από το 1950 μέχρι το 2022)

του Γιώργου Βλάση

Η Καταγραφή
Η για τους Έλληνες μεγαλύτερη και λαμπρότερη (ΛΑΜΠΡΗ) χριστιανική γιορτή, αυτή που
και στα χρόνια της 400χρονης νύχτας γιορταζόταν ιδιαίτερα από το σκλαβωμένο γένος,
αφού στην ουσία της και στο μήνυμά της
είχε την ΑΝΑΣΤΑΣΗ - ΝΙΚΗ - ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, το
Πάσχα, έχει, προπαντός μετά τον Β’ Μεγάλο
πόλεμο, συνδεθεί θετικά με την Τρίπολη,
τουριστικά πρακτορεία το πρότειναν (και το
προτείνουν;) στους ενδιαφερόμενους εκδρομείς - εορταστές και στα μέλη τους, το να
βρεθεί κανείς στο και να ζήσει το «Πάσχα στην
Τρίπολη» ήταν, τουλάχιστον στο β’ μέσο του
περασμένου αιώνα, σημαντικό και αξιομνημόνευτο. Ύστερα ήρθε η οργάνωση και η διαφήμιση από άλλες πόλεις και κωμοπόλεις (δοκιμάστε να βρείτε π.χ. δωμάτιο στο Λεωνίδιο γι’
αυτές τις ημέρες) και η δική μας πασχαλιάτικη
εικόνα και πρόταση πέρασε σε δεύτερη ή τρίτη
μοίρα… Θυμάμαι τις δεκαετίες του 1970 και
1980, όταν όλα τα ταξί της πόλης κυκλοφορούσαν παντού, προπαντός στην Αθήνα, με
την χάρτινη πινακίδα, έγχρωμη και ευμεγέθη,
και το σύνθημα - προτροπή «ΠΑΣΧΑ ΣΤΗΝ
ΤΡΙΠΟΛΗ». Και είχε αποτέλεσμα…
Αυτό το Πάσχα λοιπόν, τα πασχαλινά δρώμενα και εθιμικά επαναλαμβανόμενα, η
ουσία του και η μορφή του, δεν έχει (εξ όσων
τουλάχιστον ο γράφων γνωρίζει) καταγραφεί
υπεύθυνα και λεπτομερώς και τεκμηριωμένα.
Σκόρπιες σελίδες (και τα τελευταία χρόνια
οπτικοακουστικό υλικό), δημοσιεύματα και
αναφορές στον τοπικό τύπο και αλλού, από
ικανούς και αξιόπιστους συμπολίτες και όχι
μόνο, όμως η Λαογραφία έχει πολλή δουλειά
μπροστά της, αν θέλει να καταγράψει με τον
τρόπο της ένα ενδιαφέρον θρησκευτικό, λαϊκό
και τριπολιτσιώτικο δρώμενο.
Αποτυπώματα στην ψυχή
Αποτυπώματα και αναμνήσεις και σκηνές και
ονόματα μιας εβδομηκονταετίας, από το 1950
και ύστερα, όπως σκόρπια διατηρούνται στην
ψυχή και στη μνήμη, θα καταγραφούν παρακάτω, χωρίς να αποκλείεται η παρείσφρηση
λάθους - τα χρόνια πολλά, εικόνες και μνήμες
ξεθωριάζουν, ονόματα και γεγονότα χάνονται
οριστικά από το προσωπικό θησαυροφυλάκιο
- , με την αλήθεια όμως και την πραγματικότητα (όπως την εβίωσε ο γράφων) να είναι στόχος και σύμβουλοι αδιαπραγμάτευτοι. Πάμε
λοιπόν.

Η ατμόσφαιρα
Και ο... αέρας της Τρίπολης μύριζε
Μεγαλοβδόμαδο - μαζί με τις γαρυφαλλιές,
τις τριανταφυλλιές, τα κρίνα και τους μενεξέδες που άφθονα υπήρχαν στις άφθονες αυλές
και στους, μικρούς ή μεγάλους, κήπους των,
μικρών ή μεγαλύτερων, σπιτιών της Τρίπολης.
Πολυκατοικία στα μέσα του περασμένου αιώνα δεν υπήρχε ούτε για δείγμα - καταγράφηκε
ως πρώτη, στις αρχές της δεκαετίας του ’70,
η «πολυκατοικία του Κλεμ», του ωραίου και
αξέχαστου σε όσους των γνώρισαν αγγλοδιδασκάλου. Οι καμπάνες, πρωί - απόγευμα και
την Μεγάλη Παρασκευή ολημερίς, έφτιαχναν
την ηχητική εικόνα - μαζί με την αυξημένη
κίνηση σε δρόμους και καταστήματα, με τα
ταξί, τα αμαξάκια και τα δίτροχα καροτσάκια
των μικρών και μεγάλων μεροκαματιάρηδων
αχθοφόρων να διακινούν ταξιδιώτες από το
Πρακτορείο Τεγέας στο Πρ. Αθηνών και αντιστρόφως, ταξιδιώτες που από την Αθήνα κυρίως πήγαιναν στα χωριά τους για το Πάσχα.
Χωριά που ακόμη είχαν κόσμο αρκετό.
Η νηστεία και οι εκκλησίες
Στη δεκαετία του ’50 και μέχρι τα μέσα της
επόμενης η νηστεία, για τα… λαϊκά στρώματα
της Τρίπολης, ήταν συνήθεια. Ανάγκη και φτώχεια γαρ. Κατά την «Μεγάλη Τεσσαρακοστή»
την αντέχαμε πιο εύκολα ως χριστιανοί…
Υπήρχε αποδεκτή δικαιολογία από τις ηρωίδες
μανάδες της εποχής για το περιεχόμενο του
τέντζερη - «Κρέας το Πάσχα».
Κατά την Μ. Εβδομάδα και κάθε βράδυ οι
ναοί της πόλης ήσαν κατάμεστοι από πιστούς
- το αδιαχώρητο την Μ. Παρασκευή και το
Μ. Σάββατο. Προσωπικά η θρησκευτική ζωή
μου, κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, έχει
δεθεί, λόγω (επ’ ενοικίω…) κατοικίας με δύο
ενορίες, με δύο εκκλησίες: Μεταμόρφωση
και Άγιος Δημήτριος, περισσότερο και εντονότερα με την πρώτη. Επιβλητικός ο παπα
- Τσιώλης, στην δεύτερη, πανταχού παρών ο
παπα - Δαύρος στην πρώτη - άκουγα και τις
συμβουλές του. Η φωνή του (πρωτοψάλτη)
Δημ. Λυγιά έχει μπει στο …αίμα μου, στο D.N.A.
που λένε οι σύγχρονοι - δεν την συγκρίνω με
καμιά άλλων (αρίστων) συναδέλφων του. Δεν
γίνεται! Εβδομήντα χρόνια στο ίδιο ψαλτήρι,
ίδια λυγερός και μελωδικός. Πώς αλλιώς!
Φυσικά όλες οι εκκλησίες είχαν (και έχουν) την
δική τους (μικρή) μυθολογία για τους ενορίτες,
προπαντός για τα παιδιά, προπαντός παλιότερα, σχετικά με τους ιερείς, τους πρωτοψάλτες
και τους λαμπαδάριους, ακόμη και με τους
νεωκόρους (προσπαθήστε να ετυμολογήσετε
την λέξη…). Όσον αφορά τους Μητροπολίτες
«συμβίωσα» με τον αυστηρό ΓΕΡΜΑΝΟ
(Ρουμπάνη), τον γλυκύτατο ΘΕΟΚΛΗΤΟ
(Φιλιππαίο) και τον των έργων και της κοινωνικής δράσης και προσφοράς ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ
(Παπαδόπουλο).

Οι επιτάφιοι
Καθήκον και τιμή και χαρά των κοριτσιών
της γειτονιάς ο στολισμός του Επιταφίου την
νύχτα της Μεγάλης Πέμπτης - έλαμπε και
μοσχοβολούσε την Μ. Παρασκευή. Σήμερα
αναλαμβάνουν οι ειδικοί… Και συναγωνισμός
για το ποιος ο ωραιότερος… Και συναγωνισμός από άνδρες ενορίτες για το ποιοι θα τον
μεταφέρουν επ’ ώμου… Ήταν ισχυρότερο το
θρησκευτικό συναίσθημα παλιότερα; Ήταν
μεγαλύτερη και πραγματική η πίστη στο θείο;
Η ανάγκη μετοχής στο θείον πάθος;
Αργότερα η «συνάντηση» όλων των
Επιταφίων στην πλατεία Γεωργίου Β’
(Κεντρική ή Αγίου Βασιλείου), οι χορωδίες, η
«πασαρέλα»… Στην άκρη της πλατείας δυο
τραπεζάκια πωλούσαν κεριά, την επομένη λαμπάδες αναστάσιμες… Το μεροκάματο πάντα,
που είπαμε παραπάνω.
Η Ανάσταση - Η Λαμπρή
Ακριβώς τα μεσάνυχτα του Σαββάτου προς
Κυριακή, ταυτόχρονα ή με διαφορά δευτερολέπτων, οι καμπάνες όλων των ναών ηχούσαν
και ηχούν χαρμόσυνα, δυνατά, με διάρκεια,
πραγματικά αναστάσιμα. Ξεχωρίζουν, βέβαια
οι επιβλητικές στον όγκο και στον ήχο καμπάνες της Μητρόπολης, του Αγίου Βασιλείου.
Το «Χριστός Ανέστη» αναπέμπεται ηχηρά,
ευφρόσυνα, νικητήριο - από ιερείς, ψάλτες
και πιστούς. Στα μάτια πολλών από τους
τελευταίους δάκρυα χαράς, συγκίνησης, ελπίδας για την νίκη της ζωής επί του θανάτου…
Ασπασμοί, ευχές και εν τάχει αποχώρηση - η
μαγειρίτσα περιμένει, η νηστεία δεν αντέχεται
άλλο· πολλοί, βέβαια την είχαν (κρυφο-) σπάσει από την Πρώτη Ανάσταση…

Οι ψησταριές
Σε χωμάτινες ή τσιμεντόστρωτες αυλές ανέκαθεν οι Τριπολιτσιώτες έστηναν της ψησταριά τους. Με 1-2, με περισσότερες (χειροκίνητες/ σούβλες, συγγενείς ή γείτονες ή φίλοι,
ετοίμαζαν τον αμνό ή το ερίφιο της μεγάλης
ημέρας. Πολλοί συνέτρωγαν και συνεόρταζαν,
το «μούλικο» στη μέση για τους επισκέπτες, το
κοκορέτσι, τα αβγά και τα κουλούρια…
Ο καπνός υψωνόταν σε πολλές αυλές - όχι σε
όλες… - σε όλη την πόλη, από τις περισσότερες ακούγονταν τραγούδια, δημοτικά κυρίως,
από γραμμόφωνο παλιά, από ραδιόφωνο ή
πικ-απ αργότερα, από κασετόφωνο, από σύγχρονα τέλεια μηχανήματα. Οι σούβλες, είπαμε,
χειροκίνητες, τα φτωχόπαιδα, ακόμη κι αυτήν
την ημέρα, έβγαζαν (καλό) μεροκάματο. Αργά
το μεσημέρι τελείωνε το σούβλισμα, στο χέρι
ο κόπος μας, πάμε τώρα για το πασχαλινό οικογενειακό τραπέζι - πλούσιο ήταν την ημέρα
αυτή από την κυρά - Γιαννούλα…

Για τον λαό!
Στα τέλη της δεκαετίας του ’60 στην παλιά,
«ιστορική» και πάντα ξεχωριστή ταβέρνα
Πιτερού - η πρώτη πλούσια ψησταριά για
τα μέλη της Περιηγητικής Λέσχης. Μέλη της
μερικοί εξέχοντες δημότες - επιστήμονες,
επιχειρηματίες, υπάλληλοι. Ανάμεσά τους, ο
αείμνηστος Μίμης Σούντρης, για ένα διάστημα
δήμαρχος κατά την Επταετία… Με παιδεία και
κουλτούρα όχι τυχούσα, ο Μίμης έκανε έργο
και σε εκείνα τα χρόνια, έφερε, επιτέλους,
και τον ανδριάντα του Γέρου, που κοσμεί την
Άρεως και φυλάττει τα οστά του. Ανάμεσα
στις δράσεις του και η πρώτη δημοτική ψησταριά στην ίδια πλατεία. Ευκαιρία για λαοσύναξη και ανταλλαγή ευχών εκεί, για τρατάρισμα των ξένων, για μια καινούρια αρχή.
Άλλες πηγές όμως, Τριπολιτσιώτες μιας κάποιας ηλικίας και μνήμονες, υποστηρίζουν ότι
ο πρώτος που έστησε ψησταριές στην Άρεως
είναι ο αείμνηστος Δήμαρχος Τάσος Σεχιώτης
το 1965 ή 1966.
Όλοι στην πλατεία! Όλοι, πλέον, οι δήμαρχοι μετά την
Μεταπολίτευση και (σχεδόν) όλοι οι
Τριπολιτσιώτες αποδέχτηκαν την αχανή
πλατεία Άρεως ως κέντρο του πασχαλιάτικου
εορτασμού. Και κάθε δήμαρχος, ιδιαίτερα ο
Δημοσθένης (Σωτηρόπουλος) και ο Αλέκος
(Κοτσιάνης) και οι πιο πρόσφατοι Γιάννης
(Σμυρνιώτης) και αείμνηστος πλέον Δημήτρης
(Παυλής), επιδόθηκαν σε μια ευγενή άμιλλα:
ποιος θα οργανώσει το εντυπωσιακότερο
πασχαλινό γιορτάσι. Ήταν και οι εποχές…
καλές, υπήρξαν οι σύλλογοι (Φιλοτεχνικός
- Φιλόδενδροι, Δικηγορικός, τα παλιότερα
χορευτικά μας, όπως Λύκειο, Αρκαδιανή,
Χορευτικός Όμιλος, Πρόσκοποι, Χορωδίες
κ.λ.π.) και τα άτομα τα πρόθυμα να βοηθήσουν
_ όλα έβαιναν καλώς. Ποιος δεν θυμάται την
‘’πασχαλιάτικη πρόταση’’ του αντιδημάρχου
Δημ. Ταλαγάνη (συμπληρώθηκε κιόλας ένας
χρόνος από το αδόκητο φευγιό του), με ψησταριές σε όλο το ιστορικό κέντρο της πόλης.
Ποιος ξεχνάει την «πρόταση» της Χορωδίας
Τρίπολης στην Μητροπολίτου Δανιήλ, με την
Ζωή (την Λάσκαρη - όχι άλλη) στα ντουζένια
της να (μας) ανάβει την φωτιά (και φωτιές…)
τα μεσάνυχτα του Μεγαλοσαββάτου - είχε
ιδέες ο Νίκος (Γαργαλιώνης).
Παράλληλα ο Δήμος χρηματοδοτούσε ψησταριές σε γειτονιές (Μεταμόρφωση, Φιλικοί, Σέχι,
Μπασιάκου κ.λ.π.) της πόλης, σε χωριά και το
γλέντι τράβαγε μέχρι την Δευτέρα του Πάσχα.
Ο προϋπολογισμός του Πάσχα όλο και ανέβαινε, ανέβαινε και ο αριθμός των επισκεπτών
μαζί και η εορταστική διάθεση.

Χρόνια σκληρά
«Μας ήρθαν χρόνοι δίσεχτοι, χρόνοι καταραμένοι…». Όχι ακριβώς έτσι, πάντως το
πράγμα ζόρισε με την δεκαετή οικονομική
κρίση. Δε το έβαλαν κάτω όμως - ούτε ο
Σμυρνιώτης ούτε ο Παυλής, οι άτυχοι των
καιρών. Δεν διακόπηκε το πάνδημο γιορτάσι
- έκανε ίσως μια «κοιλιά», πολλοί συμπολίτες
δεν είχαν διάθεση για πολλά, στριμώχτηκαν
(;) και ξενιτεμένοι συμπατριώτες που σχεδόν
πάντοτε και κατ΄έθιμον γιορτάζουν το Πάσχα
στη γενέτειρα. Έτρεχαν, πάντως, και το πάλευαν καλά οι αρμόδιοι αντιδήμαρχοί τους, η
Χριστίνα (Ζαμπαθά) και ο Σπύρος (Βρέντας),
όπως παλιότερα ο Γιώργος (Παπασταματάκης)
και Δημήτρης (Ταλαγάννης).
Όχι, Ναι, να μνημονεύουμε και τους αντιδημάρχους που σέρνουν το κάρο - όχι μόνο τους
δημάρχους!

Και μετά;
Μόλις - είπαμε ότι - ξεφύγαμε από την οικονομική τρικυμία, μόλις ανέλαβε καινούργια
Δημοτική Αρχή υπό τον Κώστα Τζιούμη, να
σου ο κύριος κορωνοϊός! Δύο χρόνια μέσα
τα πασχαλινά μας, οι γιορτές και οι μαζώξεις
απαγορευμένες, ο φόβος φυλάει τα έρημα,
κομμένες και οι χαιρετούρες, πόσο μάλλον και
οι αγκαλιές και τα φιλάκια - τα αθώα, τα αγαπησιάρικα, όχι τα ερωτικά, αυτά δεν κόβονται
ποτέ και με τίποτα! Ευτυχώς!
Από μια άποψη καλό για την σημερινή αντιδήμαρχο, την Ελένη (όχι της Σπάρτης, της
Τρίπολης - την Καρούντζου, αντιδήμαρχο υπεύθυνη για τα πολιτιστικά του δήμου) που γλύτωσε κάμποσα τρεχάματα, κάμποσο άγχος, ειδικά
στα πρώτα αντιδημαρχιακά βήματά της...

Όμως τώρα;
Μητσοτάκης και Τσιόδρας έδωσαν το
πράσινο φως για «Ελληνικό Πάσχα» - μετά
προσοχής! Με προσωπική ευθύνη! Με τις
απαραίτητες προφυλάξεις, διότι «ο ιός είναι
ακόμη εδώ», διότι υπάρχουν πολλοί ανεμβολίαστοι, διότι οι ευπαθείς ομάδες, διότι…, διότι…
Καλάααα!
Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, ενδιαφερόμενος για την
υγεία του ποιμνίου του, δεν επιτρέπει την
εντός της πόλεως περιφορά των επιταφίων
και την «συνάντησή» του στην κεντρική πλατεία. Δικαίωμά του και μάλλον ορθή απόφαση.
Κάθε ενορία στο χώρο της, ο Άγιο-Βασίλης θα
φτάσει μέχρι την Πετρινού για το έθιμον, εργοτάξιο η έμπροσθέν του πλατεία.
Ο δήμαρχος όμως; Ε, αυτός θέλει να αναβιώσει, όσο γίνεται, το «Πάσχα στην Τρίπολη» και
ετοιμάζει ένα γεμάτο Σαββατοκύριακο, γεμάτο
σε εικόνες, σε χρώματα, σε ήχους - ελπίζουμε
και σε τερψιλαρύγγια. Από το Σάββατο το
βράδυ, το Μεγάλο, μέχρι και την Δευτέρα -
δεν ξέρω και για την Παρασκευή Ζωοδόχου
Πηγής. Καλοδεχούμενα - και τρέχει η Ελένη
και όχι μόνον. Χρειάζεται πολλά (και) η τοπική
κοινωνία για να σηκώσει κεφάλι. 10-12 χρόνια τώρα μας «πέσαν» όλα μαζεμένα: οικονομική κρίση, απειλές πολέμου από τον γείτονα
και πόλεμος στην Ευρώπη, φοβερή πανδημία,
ακρίβεια και φτώχεια σήμερα. Δεν αργεί «να
ψιλώσει ο νους του ανθρώπου», όπως γράφει
ο μεγάλος Σκιαθίτης.
Άρα ορθώς σκέφθηκε και αποφάσισε ο
Τζιούμης. Μάλλον θα το χαρούν όσοι μείνουν
και όσοι έρθουν στην Τριπολιτσά. Γιατί όχι;

Πορίσματα
Οι τοπικές αρχές θέλουν και προσπαθούν
να ξαναστήσουν, να αναβιώσουν το ΠΑΣΧΑ
ΣΤΗΝ ΤΡΙΠΟΛΗ. Καλώς και καλώς να το ζήσουμε! Η τοπική αγορά αγκομαχάει, ειδικά οι
επιχειρηματίες εστίασης είναι, οι περισσότεροι,
απελπισμένοι… Τέτοιες προσπάθειες, σαν τις
πασχαλιάτικες του δήμου, είναι ενέσεις τονωτικές, δίνουν ένα κάποιο χαμόγελο, μια ελπίδα,
μια ανάσα… Στην Τρίπολη, που βλέπει τον
τουρίστα να περνάει δίπλα της αλλά να μην
την… καταδέχεται, που βλέπει τις επενδύσεις
με το κυάλι…
Καλές και άγιες οι γιορτές και τα γιορτάσια,
αναγκαίες για την (οικονομική και ψυχική)
υγεία μας, κατά το «βίος ανεόρταστος οδός
απανδόκευτος». Εκείνο όμως που θα δώσει λύσεις πολλές και άνεμο δημιουργίας
στην πόλη και στη γύρω περιοχή της είναι
ένα όραμα, ένα σχέδιο, ένα πρόγραμμα που
ξεφεύγει από τις δυνατότητες του δήμου,
απαιτεί συνεργασία και συνένωση δυνάμεων
από την Πολιτεία, την περιφέρεια, τον Δήμο
και (εμάς) τους δημότες. Υπάρχει; Θα υπάρξει
ποτέ; Εδώ ούτε τα (ιερά) οστά του Γέρου, του
Ελευθερωτή, δεν μπορούμε να προβάλουμε
και να «εκμεταλλευτούμε»…
Κατά τα άλλα τα «ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ» ας είναι
και «ΚΑΛΑ». Το «ΠΑΣΧΑ ΣΤΗΝ ΤΡΙΠΟΛΗ» του
2022 ας γίνει βάση και αφορμή για ένα νέο
ξεκίνημα, για διαφήμιση και «φτέρωμα» της
πόλης. Άμποτες!

(Από την εφημερίδα του Δήμου Τρίπολης για το Πάσχα 2022)