Ο "Αϊ-Γιάννης ο Ριγανάς" ή "Ριζικάρης" και το "αμίλητο νερό"
(Τα έθιμα του κλήδονα όπως τα άκουσα και τα έζησα στην Τρίπολη, στην γειτονιά του Μπασιάκου κοντά στο πηγάδι).
Γράφει : Κακαρίκου Γεωργία
ΙΟΥΝΙΟΣ .. Ο μήνας του αμίλητου νερού, του “κλήδονα” ο μήνας του Αϊ Γιαννιού του Ριγανά που γιορτάζεται με φωτιές. Τ΄ Αι-Γιαννιού μαζεύουν και τη ρίγανη και φέρνουν μπουκέτα, ο καθένας το δικό του. Τη μαζεύουν προτού να βγει ο ήλιος, για να είναι καλή. Γι’ αυτό τον Αι-Γιάννη τον λένε και Ριγανά. (Και μύριζαν οι αυλές Ρίγανη και θυμάρι, και ένα σωρό άλλα αρωματικά φυτά. Και την επομένη έπρεπε να τα μαζέψουμε όλα τα αποξηραμένα να τα φυλάξουμε για τον χειμώνα.) Είναι ο μήνας που σηματοδοτεί τον ήλιο που αρχίζει την αντίστροφη μέτρηση στο φως. Το θερινό “λιοτρόπι” που συμβαίνει να είναι η μεγαλύτερη μέρα του χρόνου, γι αυτό δημιούργησε και πολλά έθιμα και δοξασίες. Είναι αυτή η νύχτα που ανάβουν οι φωτιές, στο κατώφλι του καλοκαιριού. Οι φωτιές τη νύχτα του Ηλιοτρόπιου είχαν σκοπό να εξαγνίσουν κάθε κακή τροπή, εξασφαλίζοντας στον ήλιο τον αιώνιο δρόμο στο δώμα του ουρανού.
Ήταν η γιορτή μιας ερωτικής μαγείας, με τους νέους να ανταλλάσσουν ερωτικούς όρκους και να πηδούν πάνω από τις φωτιές για να εξαγνίσουν αυτούς τους όρκους αποδιώχνοντας κάθε κακό. Ήταν οι φωτιές της τύχης, πηδώντας πάνω από τις φλόγες τρεις φορές. Άρωμα άλλων εποχών, αγνών και πιο ανθρώπινων που πάντα θα αναπολούμε όσοι τα ζήσαμε και θα προσπαθούμε να τα μεταφέρουμε όσο πιο πιστά μπορούμε στα παιδιά μας και στις επόμενες γενιές. « Ανάβουνε φωτιές στις γειτονιές του Αι Γιάννη απ όσα ξέρεις και μου λες Απ΄ όλα αυτά που ξέρεις και μου λες που΄ χουν πεθάνει …». Μικρά παιδιά ήμασταν κι είχαμε την έννοια να γυρίζουμε τα σπίτια των νοικοκυραίων και να τους ζητάμε τα μαγιάτικα ξεραμένα πια στεφάνια ή κοφίνια και παλιά καλάθια για να τα ρίξουμε στη φωτιά, να γίνει πιο μεγάλη, να φουντώσει να φτάσει η δύναμή της όσο πιο ψηλά γινόταν....
Μαζεύαμε μαζί με αγριόχορτα και ότι ξερά ξύλα περίσσευαν και ανάβαμε φωτιές με ολότελα πρωτόγονο τρόπο, δηλαδή με την τριβή ξερών ξύλων, γι’ αυτό λέγεται και καινούργια φωτιά. Κι ύστερα παίρναμε σειρά και πηδούμε μικροί μεγάλοι τις φωτιές τρεις φορές ο καθένας, και κάναμε κρυφές ευχές μέσα μας, ελπίζοντας να ευοδωθούν. Έτσι ξορκίζαμε το κακό, με την ευχή και την ελπίδα να έχουμε υγεία και να είναι καλή η χρονιά ίσαμε τον επόμενο Ιούνη. Κι ύστερα μαζευόμασταν , με γέλια και με πολλά πειράγματα και ξεκινούσε η διαδικασία του κλήδονα με το αμίλητο νερό του. δεν καταλαβαίναμε ακριβώς τι γινόταν, μας άρεσε όμως που ήταν μαζεμένοι τόσο πολλοί άνθρωποι.
Πιστεύαμε στα αλήθεια πως από τα σημάδια του κλήδονα που διάβαζαν μέσα στο νερό, οι κοπέλες, θα συναντούσαν τον νέο που θα αγαπούσαν και βιαζόμασταν και εμείς να μεγαλώσουμε να πάρουμε μέρος και εμείς στην διαδικασία. Η φωτιά κατά την λαϊκή πίστη είναι δύναμη. Έτσι η συνήθεια του περάσματος μέσα από τη φωτιά καθώς και της υπερπήδησής της, αποβλέπει και στην ανανέωση ή την ενίσχυση της καλής υγείας με τη βοήθεια της δύναμης της φωτιάς (έθιμο καθαρτήριο). Από τα πανάρχαια χρόνια ο Κλήδονας ήταν ένα είδος τελετής που σχετίζονταν με την μαντική ερμηνεία διαφόρων σημείων κυρίως για την πρόβλεψη όλων όσων πρόκειται να συμβούν. Προέρχεται από τη λέξη “κλήδων” που σημαίνει μαντικό σημάδι.
Στα ομηρικά χρόνια οι τελετές και οι δοξασίες αυτές είχαν σχέση με τις κινήσεις των άστρων και των ζωδίων, καθώς επίσης και με την τροχιά του φεγγαριού. Η προετοιμασία του κλήδονα γίνεται την παραμονή. Ένα αγόρι ή ένα κορίτσι τυχερό, που ζουν δηλαδή οι γονείς του, φέρνει το αμίλητο (ή βουβό) νερό. Το αμίλητο νερό μεταφέρεται με στάμνες από πηγή ή πηγάδι ή ποταμό, το βράδυ της παραμονής του εορτασμού της γέννησης του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστή, και αμέσως μετά τη δύση του Ηλίου. Χαρακτηρίζεται αμίλητο διότι θα πρέπει κατά τη μεταφορά του οι νέοι, να κρατήσουν απόλυτη ησυχία … σε όποια πειράγματα που γίνονται σκόπιμα για να τους κάνουν να μιλήσουν.
Το φέρνουν δηλαδή κρυφά, χωρίς καθόλου να μιλήσουν σ’ όποιον συναντήσουν στο δρόμο. Τα άλλα παιδιά, νέοι και νέες που έχουν συγκεντρωθεί στο σπίτι, ρίχνουν ο καθένας το ριζικάρι του, ένα σκουλαρίκι ή ό, τι άλλο στο αγγείο που έχουν το αμίλητο νερό και κατόπιν το σκεπάζουν με ένα κόκκινο πανί, το κλειδώνουν με μια κλειδαριά και το αφήνουν τη νύχτα στα κεραμίδια να το δούνε τα αστέρια και να κατέβουν οι νεράιδες να το μοιράνουν. Κλειδώνοντας το αγγείο λένε: «Κλειδώσατε τον κλήδονα στην χάρη του Αι Γιάννη, κι όποιος είν’ καλορίζικος πρωί - πρωί, θε να φανεί». Όλη τη νύχτα οι νέοι και οι νέες κυρίως τα νέα κορίτσια , κάθονται και φυλάνε τον κλήδονα. Το άνοιγμα του κλήδονα γίνεται το πρωί «βγαίνοντας ο ήλιος». Και τον ξεκλειδώνει το παιδί που τον κλείδωσε. Ο τρόπος που μελετούν τον κλήδονα αφού ανοίξει, είναι τελετουργικός.
Τα έθιμα και συνήθειες του αρχαίου κόσμου σχετικά με το θερινό ηλιοτρόπιο, διατηρήθηκαν έως σήμερα, σε πολλά μέρη της Ελλάδας, οι φωτιές ανάβουν με τη δύση του ήλιου και στις φλόγες τους ρίχνονται τα ξερά στεφάνια της πρωτομαγιάς, ενώ αυτοί που πηδούν ύστερα πάνω από τις φωτιές κάνουν κρυφές ευχές μέσα τους, ελπίζοντας να πραγματοποιηθούν.