Έχω δικαίωμα να παραμείνω στο σπίτι του πρώην συζύγου μου ή συντρόφου μου μετά τον χωρισμό μας;
Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 1393 εδ. α` και β` του ΑΚ, σε περίπτωση διακοπής της συμβίωσης, το δικαστήριο μπορεί, εφόσον το επιβάλλουν λόγοι επιείκειας ενόψει των ειδικών συνθηκών του καθενός από τους συζύγους και του συμφέροντος των τέκνων, να παραχωρήσει στον ένα σύζυγο την αποκλειστική χρήση ολοκλήρου ή τμήματος του ακινήτου που χρησιμεύει για κύρια διαμονή των ιδίων (οικογενειακή στέγη), ανεξάρτητα από το ποιος από αυτούς είναι κύριος ή έχει απέναντι στον κύριο το δικαίωμα της χρήσης του.
Οικογενειακή στέγη είναι το ακίνητο, που χρησιμεύει για κύρια διαμονή των συζύγων ανεξάρτητα από το αν ανήκει στον
ένα ή και τους δύο συζύγους ή σε τρίτο (Απ. Γεωργιάδη, Η οικογενειακή στέγη, ΕλλΔνη 29.1285). Ως κύρια διαμονή νοείται ο πραγματικός χώρος στον οποίο οι σύζυγοι αναπτύσσουν την κοινή συζυγική τους δραστηριότητα ανεξάρτητα από την έννομη σχέση που τους συνδέει με το ακίνητο και διαρκεί από τη σύναψη του γάμου μέχρι και τη λύση του και προσδιορίζεται κατά τη συμβίωση από τους ίδιους τους συζύγους στο πλαίσιο των άρθρων 1386 και 1387 του ΑΚ. Στην περίπτωση της διάστασης υποχωρεί η προβλεπόμενη από τη διάταξη του άρθρου 1386 ΑΚ υποχρέωση για συμβίωση και για το λόγο αυτό η διάταξη του άρθρου 1393 ΑΚ δίνει τη δυνατότητα αγωγής για τη ρύθμιση της οικογενειακής στέγης κατά παρέκκλιση από τις γενικές διατάξεις του εμπραγμάτου και του ενοχικού δικαίου.
Βασικό κριτήριο για τη ρύθμιση της οικογενειακής στέγης αποτελεί η ρήτρα της επιείκειας, την οποία ο νομοθέτης εξειδικεύει αρχικά με την παράθεση των κριτηρίων δύο αορίστων νομικών εννοιών και ειδικότερα των ειδικών συνθηκών του καθενός από τους συζύγους και του συμφέροντος των τέκνων (ΕφΑθ 698/1989 ΕλλΔνη 33.156). Το ακίνητο που αποτελεί την οικογενειακή στέγη μπορεί να ανήκει κατά κυριότητα στον ένα ή και τους δύο συζύγους ή σε τρίτο.
Ειδικότερα, αν στο ακίνητο είναι συγκύριοι και τρίτοι, αυτό δεν παρεμποδίζει τη χρήση του ως οικογενειακής στέγης από τον ένα σύζυγο, όπως και στην συγκυριότητα των συζύγων. Η συναίνεση του τρίτου για την παραχώρηση της χρήσης αυτής δεν είναι απαραίτητη, διότι η παραχώρηση της χρήσης είναι προσωρινή και επιβάλλεται για λόγους επιείκειας με κοινωνικά κριτήρια, δεν είναι πάντα χαριστική και δεν απαλλοτριώνει το δικαίωμα κυριότητας. Στην περίπτωση δε χρησιδανείου, όπου χρησάμενος είναι ο σύζυγος στο οποίο έχει παραχωρηθεί η χρήση του πράγματος από τον ιδιοκτήτη του, ο σύζυγος, δικαιούχος της οικογενειακής στέγης, είναι τρίτος. Η διάταξη του 817 ΑΚ όμως δεν εφαρμόζεται ως τη χρήση από τον άλλο σύζυγο, ακόμη κι όταν η παραχώρηση είναι συμβατική, διότι γίνεται στο πλαίσιο νόμιμης υποχρέωσης, Ούτε η διάταξη 816 ΑΚ έχει εφαρμογή, αν η δικαστική απόφαση ορίζει χρόνο μεγαλύτερο της αρχικώς συμφωνημένης λήξης, διότι προέχει η εφαρμογή της διάταξης 1393ΑΚ ως ειδικής.
Περαιτέρω, γίνεται δεκτό τόσο από τη θεωρία όσο και την νομολογία ότι στη συμβίωση χωρίς γάμο μπορεί να δημιουργηθούν ανάλογες με την έγγαμη συμβίωση σχέσεις σύννομης και συγκατοχής. Δεδομένου του χαρακτήρα επιείκειας που διέπει τη ρύθμιση (1393 ΑΚ), αν η ένωση είχε μεγάλη διάρκεια, με την έννοια της συνοίκησης ή αν υπάρχουν τέκνα που προήλθαν από αυτήν, είναι σκόπιμο και επιεικές σε περίπτωση λύσης της, να αντιμετωπίζεται το αίτημα ρύθμισης της οικογενειακής στέγης με τα ίδια κριτήρια της έγγαμης συμβίωσης πχ. με την παραχώρηση στον μη δικαιούχο της στέγης γονέα που έχει και την επιμέλεια των ανηλίκων (Απ. Γεωργιάδης – Μ Σταθόπουλος τόμος VII, άρθρο 1393 αριθ. 12-13).
Τα ως άνω δέχτηκε και η υπ’ αρ. 179/2009 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Ρόδου, η οποία διέταξε την μετοίκηση του εναγόμενου – συντρόφου από την οικογενειακή στέγη, ιδιοκτησίας του.
Εκτός από τη ρήτρα της επιείκειας, αυτή η ερμηνεία είναι σύμφωνη και προς τη ρύθμιση σχέσεων που προκύπτουν από την ελεύθερη ένωση σε άλλα θέματα, όπως η συγγένεια. Έτσι, ειδικά μετά τον ν.3089/2002 (περί δυνατότητας υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και από ελευθέρως συμβιούντα ζευγάρια και δημιουργίας μεταξύ τους συγγένειας, κατ’ άρθρα 1461- 1464 ΑΚ, όπως αυτά τροποποιήθηκαν από τον ανωτέρω νόμο), αλλά και τον ν. 4356/2015 (περί συμφώνου συμβίωσης, όπου ελλείψει ειδικότερης συμφωνίας, εφαρμόζεται αναλογικά, ως προς τη χρήση της οικογενειακής στέγης το άρθρο 1393ΑΚ), όπως και του άρθρου 1 παρ.2γ του ν.3500/2006 για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας, ο οποίος ορίζει ως πρόσωπα οικογένειας και εκείνους που συμβιώνουν σε ελεύθερη ένωση, γίνεται δεκτό, ότι σε περίπτωση διακοπής της ελεύθερης συμβίωσης δικαιολογείται η ανάλογη εφαρμογή του άρθρου 1393ΑΚ.
Άλλωστε, σύμφωνα με την ορθότερη γνώμη, ο προνοιακός χαρακτήρας και η κοινωνική επιείκεια που επιδεικνύει ο νομοθέτης, με την καθιέρωση της συγκεκριμένης διάταξης, μπορεί να εφαρμοστεί και στο πλαίσιο της ελεύθερης ένωσης, διότι υφίστανται και σε αυτή τη περίπτωση, οι ίδιες πρακτικές δυσκολίες για τους συμβίους, ενώ δεν μπορούν να παραγνωριστούν και οι ανάγκες των τέκνων που έχουν αποκτήσει οι τελευταίοι. Το συμφέρον των τέκνων, έμμεσα έστω, εξυπηρετείται από την εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 1393 ΑΚ, καθώς συνιστά περίπτωση που λαμβάνεται υπόψη, κατά την εξειδίκευση των λόγων επιείκειας.
Το ίδιο νομικό πλαίσιο ισχύει και στην περίπτωση που σύμφωνα με το νέο Νομο 4800/2021, οι γονείς εξακολουθούν και μετά τον χωρισμό τους να ασκούν από κοινού τη γονική μέριμνα του ανηλίκου τέκνου τους. Σύμφωνα με τη ρήτρα επιείκειας που διέπει το δικαιικό μας σύστημα, το σπίτι μπορεί να παραχωρηθεί από το Δικαστήριο στον γονέα με τον οποίο διαμένει το ανήλικο τέκνο, τόσο για λόγους οικονομικούς όσο και για λόγους συμφέροντος του τέκνου και σε περίπτωση εναλλασσόμενης διαμονής του τέκνου, στον πλέον οικονομικά αδύναμο γονέα.