Αξιοκρατία και Επιλογή Διοικητών Νοσοκομείων: Ο ιδεατός και ο πραγματικός χαρακτήρας της «αξιοκρατίας»

 Δρ. Γεώργιος Φαράντος
Διδάκτωρ στις Πολιτικές Υγείας και Αποδοτικότητα Μονάδων Υγείας από το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου

Η αξιοκρατία δεν αποτελεί απλώς μία διοικητική αρχή.

Είναι η θεμελιακή προϋπόθεση για τη νομιμοποίηση του κράτους και τη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης στη βάση του δημοσίου συμφέροντος.

Σε μια σύγχρονη δημοκρατική πολιτεία, η επιλογή των στελεχών του δημοσίου – ιδίως σε καίριες θέσεις όπως αυτή του διοικητή νοσοκομείου – πρέπει να βασίζεται αποκλειστικά σε αντικειμενικά κριτήρια, ικανότητες και αποδεδειγμένα προσόντα.

Όπου και εάν τυχόν απουσιάζει η αξιοκρατία, κυριαρχεί η δυσπιστία, η αναποτελεσματικότητα και, τελικά, η διοικητική απαξίωση.

Η σημασία της αξιοκρατίας στη δημόσια διοίκηση και στο ΕΣΥ

Η διοίκηση των δημόσιων νοσοκομείων απαιτεί ηγετικές ικανότητες, διοικητική επάρκεια, γνώση του συστήματος υγείας και προσανατολισμό στο αποτέλεσμα.

Ο διοικητής νοσοκομείου δεν είναι απλός διαχειριστής – είναι εγγυητής της λειτουργίας μιας κρίσιμης δημόσιας υπηρεσίας.

Η επιλογή του με μη αξιοκρατικά κριτήρια συνιστά θεσμικό κίνδυνο με άμεσες επιπτώσεις στην ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και, κατ’ επέκταση, στην υγεία των πολιτών.

Η αρχή της αξιοκρατίας, κατοχυρωμένη συνταγματικά και διοικητικά (ερμηνεία των άρθρων 4 και 103 Συντάγματος), προϋποθέτει:

• διαφανή και αμερόληπτη διαδικασία επιλογής,
• σαφή και προκαθορισμένα κριτήρια αξιολόγησης,
• αξιολόγηση της απόδοσης και λογοδοσία κατά τη θητεία.

Πολιτικές εξαγγελίες και νέα θεσμικά εργαλεία

Το τελευταίο διάστημα, το Υπουργείο Υγείας και η κυβέρνηση διακήρυξαν δημοσίως τη βούληση για πλήρη αποκομματικοποίηση της επιλογής των διοικητών νοσοκομείων.

Οι σχετικές πολιτικές εξαγγελίες συνοδεύτηκαν από νέες νομοθετικές ρυθμίσεις και διαδικασίες που, τυπικά, επιχειρούν να διασφαλίσουν τη θεσμική ακεραιότητα της διαδικασίας.

Η βασική καινοτομία υποτίθεται ότι ήταν η τριπλή διαδικασία αξιολόγησης, η οποία περιλαμβάνει:

1. Ηλεκτρονική γραπτή εξέταση, με ερωτήματα διοικητικής φύσης, θεσμικού πλαισίου και διαχείρισης υγείας.
2. Αξιολόγηση του ατομικού φακέλου, με μοριοδότηση προσόντων, εμπειρίας και επιμορφώσεων.
3. Συνέντευξη ενώπιον ειδικής επιτροπής, η οποία αξιολογεί τον τρόπο σκέψης, τη στρατηγική αντίληψη και τις διοικητικές δεξιότητες του υποψηφίου.

Η διαδικασία αυτή, με κριτήρια φαινομενικά διαφανή και αντικειμενικά, συνιστά θεσμικό βήμα προς την κατεύθυνση της αξιοκρατίας. Το κρίσιμο ερώτημα, ωστόσο, παραμένει:

Εφαρμόζεται η διαδικασία ουσιαστικά ή απλώς καλύπτει προειλημμένες αποφάσεις;

Επηρεάζουν εξωγενείς παράγοντες την επιλογή;

Παρά την επίσημη εγκαθίδρυση αυστηρών και πολυεπίπεδων διαδικασιών, παραμένει ανοιχτό το ερώτημα αν και κατά πόσο εξωγενείς – και συχνά πολιτικοί – παράγοντες συνεχίζουν να επηρεάζουν την τελική επιλογή;

• Μπορεί να αποκλειστεί η προφορική ή παρασκηνιακή "καθοδήγηση" προς την επιλογή συγκεκριμένων υποψηφίων;
• Γιατί έχει αποκλειστεί από τη μοριοδότηση η κτήση Διδακτορικού Τίτλου Σπουδών σε αντικείμενα σχετικά με τις πολιτικές υγείας και τα νοσοκομεία;
• Γιατί έχει αποκλειστεί από τη μοριοδότηση η Ακαδημαϊκή εμπειρία σε θέματα σχετικά με τις πολιτικές υγείας και τα νοσοκομεία;
• Γιατί έχει αποκλειστεί από τη μοριοδότηση το διεθνές εγκεκριμένο επιστημονικό και ερευνητικό έργο των υποψηφίων, όπως δημοσιεύσεις σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά με κριτές, κρίσεις και αρχισυνταξία σε διεθνή επιστημονικά με κριτές, επιμέλεια ειδικών εκδόσεων σε έγκυρους διεθνείς επιστημονικούς οίκους, ανασκοπήσεις σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά με κριτές.
• Πώς εξηγείται η περίπτωση όπου υποψήφιοι με εξαιρετική επίδοση σε αντικειμενικά στάδια πετυχαίνουν χαμηλότερη βαθμολογία στη συνέντευξη;
• Ακόμα χειρότερα, υποψήφιοι που περνούν και από τη συνέντευξη και καταλαμβάνουν την πρώτη θέση, και μάλιστα σε πολλά νοσοκομεία, είναι νόμιμο και ηθικό να αποκλείονται από τη διαδικασία;

Η απουσία πλήρους δημοσιοποίησης όλων των σταδίων αξιολόγησης και της αιτιολόγησης των αποφάσεων δημιουργεί εύλογα ερωτήματα.

Η αξιοκρατία δεν αρκεί να υπάρχει τυπικά.

Οφείλει να είναι ουσιαστική και ορατή, ώστε να εμπεδώνεται η εμπιστοσύνη των πολιτών και των υποψηφίων στο σύστημα.

Πολλαπλή επιτυχία, «άγονες» θέσεις και ερωτήματα νομιμότητας

Η εισαγωγή αυστηρών και πολυεπίπεδων διαδικασιών, όπως η γραπτή ηλεκτρονική εξέταση, η αξιολόγηση φακέλου και η ειδική συνέντευξη, έχει αναμφίβολα ως στόχο την ανάδειξη των πλέον κατάλληλων υποψηφίων για τη διοίκηση των νοσοκομείων. Ωστόσο, προκύπτουν εύλογα ερωτήματα όταν οι διαδικασίες αυτές ενδέχεται να καταλήξουν σε αποφάσεις που δεν ευθυγραμμίζονται με την τελική κατάταξη των υποψηφίων.

Τι συμβαίνει όταν ένας υποψήφιος καταλαμβάνει την πρώτη θέση σε περισσότερα του ενός νοσοκομεία, βάσει των συνολικών του επιδόσεων, περνώντας και από το στάδιο της συνέντευξης και ολοκληρώνοντας όλα τα στάδια καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση σε πολλά νοσοκομεία;

Δικαιολογείται η μη επιλογή του για καμία από τις θέσεις;

Αν ένας υποψήφιος υπερέχει στα αντικειμενικά και υποκειμενικά στάδια αξιολόγησης και παρ’ όλα αυτά δεν τοποθετείται, τότε προκύπτει ένα θεσμικό ζήτημα που άπτεται της ισονομίας, της νομιμότητας και της αξιοπιστίας της διαδικασίας.

Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το ενδεχόμενο ορισμένες θέσεις να χαρακτηρίζονται «άγονες», δηλαδή να κηρύσσονται ως μη καλυφθείσες, παρά την ύπαρξη ικανού αριθμού υποψηφίων που ολοκλήρωσαν επιτυχώς και τα τρία στάδια αξιολόγησης. Αν τέτοιες αποφάσεις οδηγούν στην παραμονή των υφιστάμενων διοικητών χωρίς νέα αξιολόγηση ή ανανέωση με αξιοκρατικά κριτήρια, τότε τίθεται το ερώτημα:

• Πρόκειται για διοικητική επιλογή που βασίζεται σε νόμιμη αιτιολόγηση, ή μήπως πρόκειται για προσχηματική διαδικασία που διατηρεί de facto πολιτικά επιλεγμένες διοικήσεις;
• Είναι σύννομο να παραμένουν σε θέσεις διοικητές χωρίς να έχουν επιλεγεί μέσω της νέας διαδικασίας, με μόνο πρόσχημα την “αδυναμία κάλυψης” της θέσης;
• Επιτρέπεται η χρήση του χαρακτηρισμού “άγονη θέση” όταν υπάρχει πληρότητα στη συμμετοχή, επιτυχής αξιολόγηση και τεκμηριωμένα προσόντα υποψηφίων;

Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα δεν είναι απλώς νομικής φύσεως – είναι κυρίως θεσμική και πολιτική.

Αν η διαδικασία επιλογής λειτουργήσει μόνο ως τυπικό φίλτρο χωρίς ουσιαστική δέσμευση για την εφαρμογή της κατάταξης –γεγονός που κάθε δίκαιος πολίτης απεύχεται-, τότε η αξιοκρατία υπονομεύεται στην πράξη, ενώ η εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς διαβρώνεται.

Συμπεράσματα

Η αξιοκρατία στην επιλογή διοικητών νοσοκομείων δεν μπορεί να περιορίζεται σε ένα θεσμικό περίβλημα με εξετάσεις και συνεντεύξεις.

Πρέπει να αποτυπώνεται και στο τελικό αποτέλεσμα: στην τοποθέτηση εκείνων που πραγματικά αρίστευσαν και στη νομικά αιτιολογημένη απόρριψη των υπολοίπων, όχι σε σιωπηρές παρατάσεις ή προσχηματικές άγονες θέσεις.

Η εμπέδωση μιας κουλτούρας αξιοκρατίας απαιτεί διαφάνεια σε όλα τα στάδια: από την προκήρυξη έως την τελική επιλογή.

Κάθε παρέκκλιση από τη σειρά κατάταξης πρέπει να είναι επαρκώς αιτιολογημένη και προσβάσιμη σε έλεγχο, θεσμικό ή και δικαστικό.

Μόνο έτσι το Εθνικό Σύστημα Υγείας θα διοικείται από ανθρώπους που επιλέγονται επειδή είναι οι καλύτεροι – όχι επειδή είναι οι πιο βολικοί.

Τρίπολη, 17-07-2025

Γεώργιος Φαράντος

.