Η ιστορία της ραδιοφωνίας στην Ελλάδα | Γράφει ο Γιάννης Πετσέλης
Τρίτη 13 Φεβρουαρίου Παγκόσμια Ημέρα Ραδιοφώνου
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΑΣ
Στις 13 Φεβρουαρίου του 1946 ιδρύθηκε το Ραδιόφωνο των Ηνωμένων Εθνών από τον ΟΗΕ.
Το 1895, ο πατέρας του ραδιοφώνου Guglielmo Marconi κατόρθωσε να μεταδώσει ηχητικά σήματα Μορς διαμέσου ερτζιανών κυμάτων, θέτοντας σε εφαρμογή τις θεωρητικές δυνατότητες της ραδιοφωνικής μετάδοσης.
Η πρώτη μετάδοση μουσικής και λόγου πραγματοποιήθηκε την παραμονή των Χριστουγέννων του 1906 από τον πρωτοπόρο της αμερικανικής ραδιοφωνίας, τον Reginald Aubrey Fessenden, ένα Αμερικάνο φυσικό και ηλεκτρολόγο μηχανικό που είχε γεννηθεί στον Καναδά.
Το ραδιόφωνο έχει διαδραματίσει ιδιαίτερο και σημαντικό κοινωνικό, ενημερωτικό, πολιτιστικό, εκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό ρόλο στην κοινωνία μας
Θα διαβάσετε σε αυτά που ακολουθούν ένα κομμάτι από την ιστορία της ραδιοφωνίας στην Ελλάδα .
ΜΕΡΟΣ 1
Το 1928 στην έκθεση Θεσσαλονίκης, πρωτολειτούργησε ο Ραδιοφωνικός Σταθμός του Χρήστου Τσιγγιρίδη, πτυχιούχου Μηχ. Ηλεκτρολόγου και αυτή η χρονολογία θεωρείται η αφετηρία της ραδιοφωνίας στην Ελλάδα, καθώς και στα Βαλκάνια.
Ένα δημοσίευμα που υπογράφεται από τον δημοσιογράφο Γιώργο Βιρβιδάκη στο περιοδικό Ραδιοτηλεόραση, τον Μάρτιο του 1987, για τα 60 χρόνια της ραδιοφωνικής πρεμιέρας, αναφέρει: « Η πρώτη δοκιμαστική ραδιοφωνική εκπομπή στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια, διάρκειας μισής ώρας περίπου, έγινε στις 25 Μαρτίου 1927 με την ευκαιρία της επετείου της Εθνεγερσίας. Για την εκπομπή αυτή χρησιμοποιήθηκε από τον Χρήστο Τσιγγιρίδη και τον φίλο του Ηλία Αποστόλου καθηγητή φυσικών επιστημών ένας γερμανικός πομπός 200 βάτ’»
Το ραδιοφωνικό αίσθημα στον πληθυσμό έχει ωριμάσει και η ιδέα του ραδιοφώνου έχει διαδοθεί πλατιά. Ενώ τον Μάιο του 1929, οι κάτοχοι ραδιοφώνου ήταν 500, τον Σεπτέμβριο του 1934 οι συσκευές που λειτουργούσαν στην Ελλάδα έχουν δεκαπλασιαστεί. Μια επίσημη έκθεση βεβαιώνει πως 5.000 ραδιόφωνα είναι σε χρήση το καλοκαίρι του 1934. με την προοπτική πως σε λίγο θα λειτουργήσει ο ελληνικός σταθμός ο κόσμος αγοράζει ραδιόφωνα, αλλά περιμένοντας περιορίζεται να ακούει σταθμούς του εξωτερικού. Σύντομα γενικεύεται και καθιερώνεται από όλες τις εφημερίδες η δημοσίευση των προγραμμάτων ραδιοφώνου όλων των σταθμών της Ευρώπης.
Στις εκλογές της 5ης Μαρτίου 1933, που θα σημάνουν τη σταδιακή πτώση του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο μεγάλος πολιτικός χρησιμοποιεί πρώτη φορά το ραδιόφωνο για να απευθύνει τον τελευταίο προεκλογικό του λόγο στον λαό. Αν και η εμβέλεια του σταθμού του Βοτανικού, της ΔΡΥΝ δηλαδή που θα σηκώσει τον πρωθυπουργικό λόγο στους αιθέρες είναι περιορισμένη, οι ανακοινώσεις είναι υπερβολικά αισιόδοξες και μιλάνε για ακρόαση και έξω από τα ελληνικά σύνορα.
Στο 7ο τεύχος του περιοδικού Ραδιό τον Ιούνιο του 1933 δημοσιεύεται η αναγγελία ίδρυσης συλλόγου. Αναφέρει «..συνήλθον περίπου 300 κάτοχοι ραδιοφώνου οίτινες απεφάσισαν την ίδρυση συλλόγου υπό τον τίτλον «Σύλλογος ερασιτεχνών ραδιοφώνου». Ως σκοπός του Συλλόγου αναφέρεται η αντιμετώπιση κάθε ραδιοφωνικού προβλήματος, κυρίως όμως η προώθηση της λειτουργίας ραδιοφωνικού σταθμού.
Παρόμοιος σύλλογος ιδρύεται αμέσως και στη Θεσσαλονίκη και πλαισιώνει τον σταθμό του Τσιγγιριδη. Ραδιό Δεκέμβριος 1933. « Το Ραδιό ούτινος η ίδρυσις και η ύπαρξις ταυτίζεται με τον αγώνα για την εξάπλωση της ραδιοφωνίας εν Ελλάδι, αισθάνεται μεγίστην χαράν αγγέλον ότι εν Θεσσαλονίκη ο σύλλογος Φίλοι του ασυρμάτου ίδρυσε ραδιοφωνικόν σταθμόν. Ο σταθμός εκπέμπει τακτικώς κατά Σάββατον από 9 έως 11.30 μμ με μήκος κύματος 245,9 μέτρων και ισχύν 1,50 κιλοβάτ. Όλοι οι φίλοι του ραδιοφώνου παρακαλούνται όπως προσπαθήσουν να λάβουν την εκπομπή του σταθμού αυτού (θα τον ακούσουν ολίγον προ της Τεργέστης) και να πληροφορήσουν τον σύλλογον εάν τον ακούουν ισχυρά και καθαρά, αναφέροντες και τον τύπον του ραδιοφώνου τον οποίον έχουν»
Ο Ραδιοφωνικός σταθμός Θεσσαλονίκης έπαψε να λειτουργεί την 3η Δεκεμβρίου 1933, σφραγισθείς υπό της αρμόδιας υπηρεσίας του υπουργείου Συγκοινωνίας.
Ξένοι ραδιοφωνικοί σταθμοί καθιέρωσαν στα προγράμματά τους τακτικές εκπομπές στην ελληνική γλώσσα και με ελληνικά ενδιαφέροντα.
Οι εκπομπές του ραδιοφωνικού σταθμού του Κατοβίτσε της Πολωνίας με ελληνικά θέματα στην ελληνική γλώσσα, άρχισαν το 1931 και τα επόμενα χρόνια πύκνωσαν, με αποτέλεσμα το 1934 να έχουν συστηματοποιηθεί σε εβδομαδιαία συχνότητα. Η προσφορά οφείλεται στον Καζιμίρ Μπούλα καθηγητή της Νεοελληνικής στο πανεπιστήμιο της Κρακοβίας και άμισθο πρόξενο της Ελλάδας στη πόλη αυτή.
Το 1935 είναι το έτος της πρώτης πραγματοποίησης κρατικού ραδιοφωνικού σταθμού, έστω ημιπαράνομου, έστω λαθρόβιου. Το όνομα αυτού «Σταθμός του Πειραιά» που ως γνήσιος παράνομος αναφέρεται και με δεύτερο και τρίτο όνομα: «Σταθμός των ΤΤΤ» και «Σταθμός προσωρινός»
Έθνος 19 Ιανουαρίου 1936
« Ο ραδιοφωνικός σταθμός Θεσσαλονίκης.
Κατόπιν αδείας του υπουργείου Συγκοινωνίας, ήρχισε λειτουργών ο ιδιωτικός Ραδιοφωνικός Σταθμός Θεσσαλονίκης εις μήκος κύματος 233,50 μέτρων ήτοι 1280 κιλοσάικλς. Αι εκπομπαί του σταθμού γίνονται από τις 9,10 μμ πλήν των Κυριακών και αργιών, καθ’ ας αι εκπομπαί γίνονται από τας 1.30 έως 2.30 μμ. Η ισχύς του πομπού ηυξήθη κατά δύο κιλοβάτ, ώστε να ακούεται σε όλη την Ελλάδα. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει δίσκους, νέα της Θεσσαλονίκης, σολίστ, ειδήσεις κλπ.
Και έφτασε η μέρα της απαντοχής το Σάββατο 21 Μαΐου 1938 κατά την οποία με λαχτάρα και συγκίνηση οι Έλληνες ακροατές άκουσαν, μετά το σήμα με «τα κουδούνια και τη φλογέρα» (είναι ο τσοπανάκος )το πολυπόθητο «Εδώ Αθήναι»
Στις εγκαταστάσεις του Ζαππείου μπήκε η επιγραφή «Ραδιοφωνικοί θάλαμοι» και ως «Ραδιοθάλαμοι του Ζαππείου έμειναν στην ιστορία της ελληνικής ραδιοφωνίας.
Η εταιρία TELEFUNKEN εξόπλισε τον Ραδιοφωνικό σταθμό Αθηνών και σε μία διαφήμισή της φαίνεται να πωλεί ραδιοφωνικούς δέκτες υπερβραχέων, βραχέων μακρών κυμάτων στην τιμή των 6.500 δραχμών. Αντιπρόσωπος ήταν η εταιρία ΛΥΡΑ στην οδό Βουκουρεστίου 13 στην Αθήνα και Τσιμισκή 26 στην Θεσσαλονίκη.
Εκτός από τα εισαγώμενα, την αγορά ενισχύουν και τα ελληνικά ραδιόφωνα. Στις εφημερίδες της εποχής δημοσιεύεται συχνά η διαφήμηση της Ελληνικής Βιομηχανίας Ραδιοφώνων Ελβίρα, Λήμνου 81 στην Κυψέλη, που προσφέρει ραδιόφωνα τοις μετρητοίς 1.500 δραχμές ή με 10 μηνιαίες δόσεις και προκαταβολή 350 δραχμές. Αυτός ο διακανονισμός έκανε το νέο μέσο προσιτό στα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα.
Λόγω ασφάλειας πρωτίστως, απαιτούσαν να παρακολουθούνται τα στοιχεία των ραδιοφώνων ένα προς ένα, υπήρχαν όμως και λόγοι οικονομικού συμφέροντος εφόσον η ραδιοφωνία εισέπραττε συνδρομές από κατόχους συσκευών.
Περιοδικό Ασύρματος, 20 Ιουλίου 1939 « Όλοι οι κάτοχοι ραδιοφώνου. φροντίσατε να υποβάλητε μέχρι της 22ας Ιουλίου δήλωσιν εις το υπουργείον Τύπου και Τουρισμού με τα στοιχεία του ραδιοφώνου σας. Εκείνοι οι οποίοι δεν θα δηλώσουν το ραδιόφωνό τους θα θεωρηθούν ως παρανόμως κατέχοντες ταύτα και θα τιμωρηθούν δια των υπό των νόμων προβλεπομένων ποινών.
Σύμφωνα μα τα στοιχεία που μας δίνει το δημοσίευμα, αυτό και κατά τους μετριότερους υπολογισμούς, τα ραδιόφωνα που λειτουργούσαν σε όλη την Ελλάδα πρέπει να ξεπερνούσαν τα 40.000
Αναδημοσιεύουμε το πρώτο πρόγραμμα, το εναρκτήριο της Ελληνικής Ραδιοφωνίας όπως το βρίσκουμε στην Εφημερίδα Εθνική
« Ώρα 9.28 Το σήμα του σταθμού. Ώρα 9.30 Εθνικός Ύμνος. Ομιλία του υφυπουργού της Συγκοινωνίας κ. Νικολόπουλου. Ομιλία του Γεν Διευθυντού τα ΥΡΕ (Υπηρεσία Ραδιοφωνικών Εκπομπών) κ. Κυριάκη. Ώρα 9.50 Εναρκτήριος συναυλία της Ορχήστρας του Ραδιοφωνικού Σταθμού υπό την διεύθυνσιν του τακτικού διευθυντου της ορχήστρας κ. Αντιόχου Ευαγγελάτου.1 Πρελούδιο από την όπερα «Ρέα» του Σαμάρα. 2. Ελληνική σουίτα του Λαυράγκα. Ώρα 10.15 Η ανδρική χορωδία Αθηνών υπό την διεύθυνσιν του κ. Φιλοκτήτη Οικονομίδη, διευθυντού του Ωδείου Αθηνών και της χορωδίας Αθηνών. Θα τραγουδήσει 1 «Κοιμούνται τα λουλούδια» λαϊκό τραγούδι 2. «Πές μου»Ροδίου 3 «Μία πεταλούδα ήμουν» Κοκκίνου 4. «Η αγάπη μου»Λαικό τραγούδι 5 «Πεισματάρα» Ροδίου 6 «Στην ξανθή μου» Κοκκίνου 7 «Η λεβεντιά» Ελληνικό Δημοτικό Τραγούδι. Ώρα 10,45 Ειδήσεις. Ώρα 11 Συνέχεια της συναυλίας της Ορχήστρας του Ραδιοφωνικού σταθμού Αθηνών με την Πέμπτην συμφωνίαν του Μπετόβεν. Ώρα 11.30 Εθνικός Ύμνος.
Τον Ιούνιο του 1939, η πανίσχυρη Εθνική Οργάνωση Νεολαίας του Μεταξά στο περιοδικό Νεολαία επίσημο όργανό της αναγγέλει την πειραματική λειτουργία ραδιοφωνικού σταθμού.
Τον Ραδιοφωνικό σταθμό της Εθνικής Οργανώσεως Νεολαίας μπορούσαν να ακούσουν στα βραχέα κύματα μήκους 37 μέτρων ή 8.100 χιλιοκύκλων καθημερινά από τις 6.μμ μέχρι τις 8.30μμ τις δε Κυριακές και αργίες από τις 10.30 μέχρι την 1μμ.
Οι εκπομπές « Η ώρα του αγρότου» ήταν πολύτιμες για τους γεωργούς.
Μεταδιδόταν Δευτέρα και Πέμπτη στις 8.
Η «Ώρα του παιδιού» είχε επίσης εξαιρετική σημασία. Τα παιδιά των μέσων κοινωνικών τάξεων δεν είχαν καμία δυνατότητα ψυχαγωγίας εξωοικογενειακής.
Λίγο αργότερα η Αντιγόνη Μεταξά αναλαμβάνει εξ’ ολοκλήρου την ευθύνη της παιδικής εκπομπής και γίνεται η πασίγνωστη και θρυλική «Θεία Λένα»
Η «Ώρα του παιδιού» μεταδιδόταν Τρίτη Πέμπτη και Σάββατο στις 7.
Με την κήρυξη του πολέμου, άλλαξε και ο ρόλος του ραδιοφώνου, καθώς αυτόματα ο ρόλος αυτός μεγιστοποιήθηκε σε διαστάσεις και σημασία. Μόλις εκείνο το πρωινό της 28ης Οκτωβρίου 1940 ήχησαν οι σειρήνες, η κίνηση όλου του πληθυσμού της χώρας ήταν προς τα ραδιόφωνα. Εκείνη τη στιγμή τεκμηριώθηκε η μεγάλη επικοινωνιακή αξία του ραδιοφωνικού μέσου, αναδείχθηκε η σημασία του και συνειδητοποιήθηκε η σπουδαιότητά του. Η συσπείρωση του κοινού γύρω από την αμεσότερη, ταχύτερη και αντικειμενικότερη, όπως την θεωρούσαν τότε, πηγή πληροφόρησης για τα ζέοντα γεγονότα του πολέμου εγκατέστησε το ραδιόφωνο ως το εγκυρότερο και αυθεντικότερο μέσο συγκριτικά με τις εφημερίδες.
Την είδηση για τη την έναρξη λειτουργίας του πομπού των βραχέων τη συναντάμε στη Βραδυνή της 5ης Νοεμβρίου 1940. «Εις τα βραχέα κύματα. Ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών ήρχισε ματαδίδων από της χθες το εσπερινόν του πρόγραμμα, από τας 8μ.μ. μέχρι του μεσονυκτίου και δια βραχέων κυμάτων μήκους 42 μέτρων.
Η πιο ανθεκτική πληροφορία αναφέρεται σε μια πρωτοβουλία του διευθυντή του ραδιοφωνικού σταθμού, που θέλοντας να προφυλάξει τις εκπομπές των βραχέων, όσες θα έφταναν στο μέτωπο και στο εξωτερικό, εγκατέστησε τον πομπό στο υπόγειο της κατοικίας του. Η πληροφορία για τον πομπό βραχέων κυμάτων στο υπόγειο της οδού Απόλλωνος 24, κοντά στην Μητρόπολη, επαναλαμβάνεται από πολλές πλευρές και με τρόπο κατηγορηματικό, ώστε να μην επιτρέπει να την αγνοήσουμε.
Την Κυριακή 27 Απριλίου του 1941 ο ραδιοφωνικός σταθμός σιώπησε. Η πρώτη ραδιοφωνική περίοδος του εθνικού σταθμού σταμάτησε εκεί.
Το μήνυμα του εκφωνητή αργότερα καταγράφηκε και πέρασε στην ιστορία. Το μεσημέρι της ίδιας ημέρας οι εγκαταστάσεις του Ζαππείου και ο πομπός των Λιοσίων πέρασε στα χέρια των γερμανών.
Στις 4 Μαίου βγήκε στον αέρα η πρώτη κατοχική εκπομπή.
Αρμόδιες υπηρεσίες των Γερμανών δημιούργησαν τον Απρίλιο του 1943 ένα αποκλειστικό στούντιο με εγκαταστάσεις τέλειες στην οδό Ζαλοκώστα 3. Από εκεί μεταδιδόταν το πρόγραμμα μέσω καλωδίου στο Ζάππειο.
Δύο μήνες αργότερα οι Γερμανοί έθεσαν σε λειτουργία για αποκλειστική τους χρήση ένα μικρό φορητό πομπό που μετέδιδε όλη την ημέρα προγράμματα μόνο για τους κατακτητές. Η βάση του ήταν η Ζαλοκώστα και χρησιμοποιούνταν για αυτό Έλληνες καλλιτέχνες και τεχνικοί. Εξαιτίας της μικρής του ισχύος ο σταθμός αυτός ονομάστηκε «Κολιμπρί»
Όσοι δεν είχαν τον τρόπο να πλησιάσουν σε ραδιόφωνο, το αναζητούσαν στα καφενεία ή σε άλλους σχετικούς χώρους. Εκεί μαζεύονταν μεγάλες παρέες και απολάμβαναν τα αγαθά του ραδιοφώνου παρέα με έναν ρεβιθένιο καφέ. Ένα δημοσίευμα στη Βραδυνή στις 25 Ιουνίου 1942 είναι εδεικτικό; «Όλα σχεδόν τα συνοικιακά κέντρα – καφενεία, εστιατόρια, ταβέρνες – για να προσελκύσουν πελάτες έχουν ανοικτά τα ραδιόφωνά τους από το πρωί έως τα βράδυ.
Την ίδια εποχή οι κατακτητές δημιούργησαν τον πανίσχυρο «Ραδιοφωνικό Σταθμό της Μεσογείου»που εξέπεμπε στα βραχέα και ακουγόταν έως την Αφρική
Διαβάζουμε στην έκδοση του Ράδιο Καραγιάννη «Την 20η Οκτωβρίου 1944 και ώρα 1.25 μμ, ήτοι 7 μόλις ημέρας μετά την αποχώρησιν των Γερμανών ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών επανήρχισεν την λειτουργίαν του χάρις εις τας προσπαθείας των τεχνικών των Λιοσίων».
Στο μεσοδιάστημα το Πανεπιστήμιο που κατείχε εν μικρό πομπό της Telefunken, ισχύος 100 βατ τον διέθεσε προσωρινά στη ραδιοφωνία.
Βραδυνή 22 Ιανουαρίου 1945 « Ο ραδιοφωνικός σταθμός Αθηνών επανέλαβε από σήμερον Δευτέρα την λειτουργίαν του επί των μεσαίων κυμάτων εις μήκος κύματος 392 μέτρων ή 725 χιλιοκύκλων κατά τας εξής ώρας 7.00 έως 9.00 και 16.00 έως 19.00 Ομοίως αι εκπομπαί επί μεσαίων κυμάτων εις το γνωστόν μήκος κύματος 499 μέτρα ή 601 χιλιόκυκλοι, θα συνεχισθούν κανονικώς από 12.30 έως 15.00και από 12.30 έως 22.00
Οι συνδρομαί του ραδιοφώνου ωρίσθησαν δια τον μήνα Ιανουάριο δρχ 100 δια τον Φεβρουάριον 200 και τον Μάρτιον 250. Δια τους άλλους μήνας πιστεύεται ότι θα ελαττωθεί η μηνιαία συνδρομή διότι θα αυξηθούν οι συνδρομηταί και κατά συνέπεια τα έσοδα της εταιρίας θα επιτρέψουν την μείωση του ποσού.
« Συντακτική πράξις θπ’αριθμ54/1945 της 14-15 Ιουνίου 1945 Περί συστάσεως και οργανώσεως του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας Άρθρο 11 Συνιστάται εν Αθήναις αυτόνομος οργανισμός αποτελών νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου υπό τον τίτλον «Εθνικόν Ίδρυμα Ραδιοφωνίας». Εις το ΕΙΡ ανατίθεται η αποκλειστική εκμετάλλευσις και λειτουργία των ραδιοφωνικών σταθμών εν Ελλάδι, η συντήρησις και επισκευή αυτών και η εγκατάστασις εν Αθήναις ή αλλαχού της Ελλάδος νέων σταθμών ραδιοφωνίας ή τηλεοράσεως ή άλλης τινός ραδιοηλεκτρικής εφαρμογής κοινής ωφελείας και κλήσεως αναφερομένης εις τους σκοπούς της ραδιοφωνίας.
Πρώτος διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας διορίζεται ο Ηρακλής Πετμεζάς. Υπουργός Τύπου και ως εκ τούτου προιστάμενος της ραδιοφωνίας ήταν ο Ιωάννης Σοφιανόπουλος. Προιστάμενος τεχνικών Υπηρεσιών ανέλαβε ο καθηγητής Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών Μιχάλης Αναστασιάδης διευθυντής προγράμματος ανέλαβε ο δημοσιογράφος Γιάννης Δημαράς και στο μουσικό τμήμα τοποθετήθηκε αρχικά ο Μιχ. Βώκος για να ανλάβει σταθερότερα στη συνέχεια ο Σπύρος Φαραντάτος.
Με βάση έναν πομπό 2 Kw στήθηκε ένα παράλληλο ραδιοφωνικό πρόγραμμα, προάγγελος του Δευτέρου Προγράμματος. Πρόκειται για τον ίδιο πομπό που είχε παραχωρηθεί από το Πανεπιστήμιο, για τον πομπό δηλαδή της Telefunken.
Εστία 28 Φεβρουαρίου 1947 «Τα εγκαίνια του ραδιοσταθμού Θεσσαλονίκης. Αύριον το απόγευμα θα γίνουν τα εγκαίνια του νέου ραδιοφωνικού σταθμού Θεσσαλονίκης ισχύος 2 κιλοβατ. Η εκπομπή του ραδιοφωνικού σταθμού Θεσσαλονίκης θα γίνεται εις μεσαία κύματα και εις μήκος 373 μέτρων ή 804 χιλιοκύκλων.
Ο Ραδιοφωνικός σταθμός εστεγάσθη εις το επί της οδού Ντεσπερέ οίκημα, όπου άλλοτε το εντευκτήριο του στρατιώτου.
Η «Φωνή τγς Αμερικής» στα ελληνικά άρχισε να μεταδίδεται από τον Σταθμό Αθηνών την Τρίτη 14 Μαιου 1947, καθημερινά στις 9.30 μ.μ.
Είναι χαρακτηριστικό πως σε αυτή την ιστορική φάση που εκτείνεται στο δεύτερο μισό του 1947 ξεπηδάνε τέσσερις ακόμα ραδιοφωνικοί σταθμοί, που από το 1948 πυκνώνουν τη ραδιοφωνική ποικιλία και σημειώνουν στα ερτζιανά της χώρας τον πρώτο ραδιοφωνικό πλουραλισμό. Αν μάλιστα προσθέσουμε και τον σταθμό των βραχέων, οι συχνότητες που διασταυρώνονται στους ελληνικούς αιθέρες ως το τέλος του 1948 γίνονται έξη.
Ανεξάρτητα από τα κίνητρα και τις προθέσεις που ενδεχομένως υπήρχαν πίσω από την πρωτοβουλία, η ίδρυση του Ραδιοφωνικού Σταθμού του 781ου Λόχου Γενικών Μεταφορών, το 1947,δεν μπορεί παρά να καταγραφεί ως επαναστατική. Ο 781 θεωρήθηκε εναλλακτικός σταθμός, περισσότερο νεανικός και λιγότερο συντηρητικός από τον κρατικό. Ο σταθμός είχε ισχύ 1500 βαττ και εξέπεμπε στα βραχέα κύματα.
Το σήμα του σταθμού που ο Μίκης Θεοδωράκης το ενορχήστρωσε με τρεις κορνέτες, διατηρήθηκε ως σήμα όλων των σταθμών Ενόπλων Δυνάμεων μέχρι το 1982 οπότε και καταργήθηκαν οι Σταθμοί των Ενόπλων Δυνάμεων
Τέλος Πρώτου μέρους
Ευχαριστούμε πολύ τις Εκδόσεις Polaris Ναυαρίνου 17 Αθήνα για την άδεια που μας έδωσαν να χρησιμοποιήσουμε το υλικό από το βιβλίο του κ.Γιώργου Χατζηδάκη « Ω, άγιε αιθέρα»
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΑΣ
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
Το ανυπόληπτο για τα αβρά ώτα των ακροατών του ΕΙΡ λαικό τραγούδι, αποκλεισμένο από τη μουσική αξιοπρέπεια των μουσικών αλλά και των παραγωγών, βρήκε πρόθυμα αποδοχή από το μικρόφωνο του 781. Κατά τον διευθυντή Διαμαντή Πετρίτση, αυτός κατάργησε το εμπάργκο και πέρασε το ρεμπέτικο στο λαικό κοινό, που το αποδέχτηκε με ενθουσιασμό ανεβάζοντας την ακροαματικότητα του σταθμού στα ύψη. Τις θύρες των στούντιο του 781 τις διάβηκαν πρώτοι ο Παπαιωάννου και ο Μάρκος. Γαλαξίας των λαικών αστέρων το συγκρότημα του Καλαματιανού, που την εποχή της ακμής του 781 εμφανιζόταν στις Τζιτζιφιές.
Ο σταθμός του 781 είχε αγαπηθεί πολύ από τον κόσμο. Ο κύριος λόγος ήταν οι αφιερώσεις τραγουδιών που πρώτος αυτός μετέδωσε και καθιέρωσε. Η δυνατότητα του ακροατή να αφιερώνει ονομαστικά ένα τραγούδι σε ένα δικό του πρόσωπο, στρατευμένο κυρίως, ήταν μία επαναστατική πρωτοτυπία
Ο ραδιοφωνικός σταθμός του Βόλου
Αν και η ίδρυση και η λειτουργία του ραδιοφωνικού σταθμού στον Βόλο έχει εγγραφεί στη μερίδα του Σβολόπουλου, διότι χρονολογικά ανήκει στην περίοδο της θητείας του, η πρωτοβουλία ωστόσο προέρχεται από την ίδια την πόλη. Για να είμαστε πιο ακριβείς και δίκαιοι, ο ραδιοφωνικός σταθμός που δημιουργήθηκε το 1948, καθώς και η ραδιοφωνική ζωή, που είχε δημιουργηθεί πολύ νωρίτερα, οφείλεται αποκλειστικά σε έναν άνθρωπο. Γνωρίζουμε πως όχι μόνο εμπνευστής και υποκινητής για τη δημιουργία ραδιοφωνικού σταθμού στον Βόλο, αλλά και πρωτοπόρος του ραδιοφώνου σε ολόκληρη τη χώρα υπήρξε ο Γεώργιος Τρυφ. Κοντογεωργίου, πριν ακόμα και από από τον Τσιγγιρίδη, που θεωρείται έως σήμερα ο πρώτος ραδιοφωνάνθρωπος των Βαλκανίων.
Συνήθως εκπέμπει από τις 9.30 μέχρι την 11.00 νυκτερινή καθ’ εκάστη και από της 11ης μέχρι κι της 1ης μμ την Κυριακήν επί μεσαίων κυμάτων και εις μήκος κύματος 225 μέτρων ή συχνότητας 1.330 χιλιοκύκλων. Η δύναμις του ραδιοφωνικού σταθμού Βόλου είναι 250βαττ.
Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα λειτουργίας και λόγω των πολλών προβλημάτων λειτουργίας ο σταθμός παραχωρήθηκε στο Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας.
Η τριετία 1948 - 1951 ραδιοφωνικά κατακλύζεται από τους στρατιωτικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς που, ο ένας μετά τον άλλο υψώνουν τις κεραίες τους σε διάφορα σημεία της χώρας. Την αρχή όπως είδαμε έκανε ο 781 Λόχος Γενικών Μεταφορών, την ακολούθησαν σε ελάχιστο χρόνο και άλλες στρατιωτικές μονάδες.
Ο στρατιωτικός σταθμός της Λάρισας είναι ο δεύτερος και θα πρέπει να έγινε το πρώτο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου του 1948.
Στα μέσα του 1948 ξεκινουν οι εργασίες του ραδιοφωνικού σταθμού των ενόπλων δυνάμεων ο οποίος στεγάζεται εις το κτίριο τα οδού Ζαλοκώστα 3. Ο σταθμός λειτουργεί κανονικά από της 5ης Δεκεμβρίου με ώρες 7.30 έως 9.00πμκαι από 11.45 μέχρι 3.00μμ καθημερινά.
Δεν ξέρουμε πότε ακριβώς αρχίζει να εκπέμπει κανονικά ο ραδιοφωνικός σταθμός της Μακρονήσου. Οι μαρτυρίες είναι αντιφατικές και συγκεχυμένες.
Η εφημερίδα Έθνος εμφανίζει την έναρξή του λίγο νωρίτερα από την 28η Οκτωβρίου 1948, που δημοσιεύεται η παρακάτω είδηση:
Ο ραδιοφωνικός σταθμός της Μακρονήσου.
Πολύ ευχάριστη η έκπληξη που εδοκίμασαν οι ακροαταί του ραδιοφώνου από την χριστουγεννιάτικην εκπομπήν του νεοσυσταθέντος σταθμού της Μακρονήσου.η μετάδοσις καθ’ όλην την ημέραν υπήρξε λαμπρά από απόψεως τόσον επιλογής της μουσικής, όσον και τεχνικής αποδόσεως.
Μια συνοπτική παρουσίαση των στρατιωτικών ραδιοσταθμών βρίσκουμε στα Στρατιωτικά Νέα στις 29 Ιανουαρίου 1950
Με πρωτοφανή για τον τόπο μας ρυθμό ιδρύθηκε ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Ενόπλων Δυνάμεως (ΓΕΣ), ο Σταθμός του 781 Λόχου Γενικών Μεταφορών, ο Σταθμός της Μακρονήσου, οι Σταθμοί Λαρίσης, Τριπόλεως, Θεσσαλονίκης, Ιωαννίνων και Καβάλας.
Στην Μακρόνησο λειτούργησε για κάποιο διάστημα και ένας παράνομος ραδιοσταθμός που αναμετέδιδε τον «Ραδιοσταθμό της Ελεύθερης Ελλάδας του Μάρκου Βαφειάδη. Η μαρτυρία είναι κάποιου αναγνώστη ονόματι Λεωνίδα Παπαμερκουρίου απευθυνόμενος στην στήλη του Ανδρέα Ρουμελιώτη στην Ελευθεροτυπία, «Εδώ Ράδιο ‘Ε’» στα τέλη της δεκαετίας του 1990.
«θα δωρίσω σε ένα μουσείο που φτιάχνεται για την κατοχική Αντίσταση το μηχάνημα του παράνομου σταθμού της Μακρονήσου» συμπλήρωσε.
Ο σταθμός του Πανεπιστημίου.
Ο Δημήτρης Χόνδρος με την πολυετή ανάμειξή του στους ραδιοφωνικούς αγώνες κατέχει και το 1950 την έδρα της Φυσικής και ο Μιχάλης Αναστασιάδης γνωστός μας από την ραδιοφωνική του δράση κατά την Κατοχή και από το εναρκτήριο διοικητικό σχήμα του ΕΙΡ το1945, είναι επικεφαλής των Εργαστηρίων Ραδιοηλεκτρολογίας.
Με τις ευλογίες αυτών των δύο και φυσικά με την απόλυτη κάλυψή τους, άρχισε τον Σεπτέμβριο του 1949 να λειτουργεί ο Πειραματικός ραδιοφωνικός σταθμός του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Δύο συμφοιτητές ο Μίνως Ηστχάκης και ο Μανώλης Χαιρετάκης πρωτοστατούν στη δημιουργία πανεπιστημιακού σταθμού. Η εγκατάσταση έγινε στο ισόγειο (δηλαδή στο υπόγειο) του νεοκλασικού κτιρίου του Χημείου επί της οδού Σόλωνος. Την κονσόλα την έφτιαξαν μόνοι τους και με δική τους δαπάνη και ως κεραία χρησιμοποίησαν έναν ιστό που βρισκόταν στημένος στην ταράτσα του κτιρίου. Κάποιες βελτιώσεις ήταν φυσικά απαραίτητες. Ο πομπός χρησιμοποίησαν ήταν 500 βαττ της Siemens και είχε πάει στο Πανεπιστήμιο στην αρχή της Κατοχής από την Πολεμική Αεροπορια.
Την προσπάθεια του σταθμού ενίσχυσαν ο γιός του Στρατή Μυριβήλη Λάμπης και ο Φρέντυ Κοσίκ. Ο Κοσίκ φρόντισε για το σήμα του σταθμού. Απευθύνθηκε στον Μίμη Πλέσσα, τον οποίο γνώριζε και του ζήτησε να παίξει στο πιάνο τις πρώτες στροφές από τον ύμνο των φοιτητών «Γκαουντεάμους Ίγκιτουρ», που γράφτηκε σε δίσκο, και αυτό ήταν το μόνιμο σήμα που ακουγόταν με την αναγγελία « Εδώ Πειραματικός Σταθμός Ραδιοφωνικός Σταθμός Πανεπιστημίου Αθηνών»
Οι μεταδόσεις γίνονταν μία ώρα το μεσημέρι 12.00 με 1.00 μ.μ. και άλλη μία ώρα βράδυ 7.00 με 8.00 το περιεχόμενο του προγράμματος ήταν μόνο κλασική μουσική με δίσκους που δανείζονταν από την USIS ( Αμερικάνικη Υπηρεσία Πληροφοριών που στην μετεξέλιξή της έγινε η Ελληνοαμερικανική Ένωση. δεν μετέδωσε ποτέ εκπομπές λόγου. Οι καθηγητές θεωρούσαν πως το πανεπιστήμιο δεν επιτρέπεται να μεταδίδει ελαφρά τραγούδια και έτσι το πρόγραμμα έγινε αποκλειστικά κλασικό. Η εμβέλεια του σταθμού του Πανεπιστημίου που εξέπεμπε στα μεσαία κύματα, δεν ήταν μεγάλη, οι αρμόδιοι όμως είχαν σαφή δείγματα πως οι εκπομπές ακούγονταν σε αρκετή απόσταση έξω από την Αθήνα. Με την στράτευση του Ησυχάκη και του Χαιρετάκη τον Απρίλιο του 1950, ο σταθμός διέκοψε. Χωρίς δισταγμό μπορούμε να θεωρήσουμε τη φοιτητική ραδιοφωνική πρωτοβουλία προδρομική του Τρίτου Προγράμματος, που δημιουργήθηκε τέσσερα χρόνια αργότερα, μιας και λειτουργούσε αποκλειστικά με εκπομπές κλασικής μουσικής και έτσι προέκυψε πως υπήρχε κοινό με τέτοιες προτιμήσεις.
Έλληνες κατασκευαστές ραδιοφωνικών δεκτών
Ήταν τέτοια η μανία που είχε καταλάβει πολλούς, γνώστες και μη, που γοητεύονταν από την ιδέα να κατασκευάσουν ένα ραδιοφωνικό δέκτη για να επικοινωνούν με ήχους που έρχονταν από το άπειρο, ώστε δεν γνωρίζουμε σήμερα με βεβαιότητα ποιος είναι ο πρώτος κατασκευαστής ραδιοφωνικού δέκτη. Στην πρώτη γραμμή, ωστόσο, βρισκόταν ο Κ.Ι.Πετρόπουλος, επιμελητής φυσικής του Πανεπιστημίου, που αντλούσε γνώσεις και πληροφορίες από το γαλλικό περιοδικό L’Antenne και παρουσίασε στους έκθαμβους αθηναίους το πρώτο ραδιόφωνο με τον τίτλο «Μέτρον», συνώνυμομε το κατάστημα – εργαστήρι του στην Πλατεία Αμερικής.
Στην οδό Πατησίων, απέναντι από το Μουσείο, εμφανίστηκε το πρώτο κατάστημα με βιομηχανοποιημένες ραδιοσυσκευές. Τα ραδιόφωνα ήταν της Φίλιπς ( Philips) και ο πρωτοπόρος έμπορος που το τοποθέτησε στην βιτρίνα του ήταν ο Βασίλης Καλαμπόκης. Έτσι μαζί με τους δέκτες του Μέτρον μπορούμε να λογαριάσουμε πως στην Αθήνα το 1926 θα πρέπει να λειτουργούσαν καμιά εικοσαριά συσκευές. Οπότε αρκετά ραδιόφωνα θα βρίσκονταν διαθέσιμα για να ακουστεί η ραδιοφωνική γιορτή της «Σχολής Μεγαρέως»
Ραδιόφωνα «ΕΛΒΙΡΑ». Η φίρμα Ελληνική Βιομηχανία Ραδιοφώνων προβάλει ένα προηγμένο τεχνολογικά μοντέλο της, πρωτοποριακό για την εποχή. Ραδιόφωνα άνευ κεραίας.ο Παναγιώτης Δελμούζος ιδρυτής της πρώτης βιομηχανίας ραδιοφώνων, της Ελβίρα που τροφοδοτούσε προπολεμικά την ελληνική αγορά με εγχώρια ραδιόφωνα χαμηλού κόστους, στην Κατοχή διέκοψε τις εργασίες του εργοστασίου του.
Ο ανταγωνισμός των εργοστασίων ραδιοφωνικών δεκτών δεν περιοριζόταν μόνο στις μηχανοτεχνικές εξελίξεις αλλά ο πόλεμος κλιμακωνόταν και σε ένα άλλο μέτωπο, το μέτωπο της «γραμμής». Ποιος θα παρουσιάσει την καλύτερη σχεδιαστική γραμμή, το κομψότερο, το πιο ασυνήθιστο, το πιο εντυπωσιακό μοντέλο. Από ένα σημείο και πέρα, το ραδιόφωνο δεν ήταν πια διακοσμητικό στοιχείο που στόλιζε ένα δωμάτιο και το οποίο έπρεπε να εναρμονίζεται με την επίπλωση. Απέκτησε δικό του σχήμα ανεξάρτητης χρήσης που το αξιολογούσε μόνο η πρωτοτυπία του
Είναι βεβαιωμένο επίσημα πως από το 1928 ιδρύθηκε στον Βόλο εργαστήριο κατασκευής ραδιοφώνων με τη μάρκα «Στέντωρ», με τα οποία εφοδιάστηκαν πολλοί εραστές του ραδιοφώνου στην πόλη του Παγασητικού, και επίσης, την ίδια εποχή λειτούργησε για μικρό χρονικό διάστημα και αυτοσχέδιος σταθμός που κατά πάσα πιθανότητα είχε προλάβει τον σκαπανέα Τσιγγιρίδη στην αφετηρία.
Από το έτος 1928, σε εποχή που δεν υπήρχε ραδιοσταθμός στην Ελλάδα, ο Γιώργος Κοντογεωργίου βγήκε επαγγελματίας και άρχισε να κατασκευάζει και να πωλεί στους έκπληκτους Βολιώτες και στη περιοχή αλλά και εκτός αυτής ραδιόφωνα. Ραδιόφωνα που αρχικά λειτουργούσαν με μπαταρίες, αργότερα δε, με το ρεύμα της πόλης. Με ενιαία επιλογή σταθμών, με φωτεινούς πίνακες στα ελληνικά, με θαυμαστή μουσικότητα και ταυτόχρονα ωραιότατα έπιπλα. Η προσπάθειά του είχε ευδοκιμήσει θαυμάσια. Ίδρυσε μια μικρή βιοτεχνία κατασκευής ραδιοφώνων (καταπληκτικών και σε εμφάνιση και απόδοση) με προσωπικό που έφθασε τα επτά άτομα, τα οποία εκπαίδευσε και κατάρτισε για όσο το δυνατόν καλύτερη απόδοση.
Τόση δε ήταν η επιτυχία της βιοτεχνίας αυτής με φίρμα «Στέντωρ Ράδιο», ώστε στα 1937 η Διεθνής έκθεση Θεσσαλονίκης, έκπληκτη μπροστά στην εμφάνιση και την απόδοση των ραδιοφώνων «Στέντωρ», τα εβράβευσε με χρυσούν βραβείο, το μοναδικό που εδόθη σε τέτοιο αντικείμενο ελληνικής κατασκευής. Δυστυχώς με τον πόλεμο η βιοτεχνία αυτή τέσσερα χρόνια αργότερα θα καταστραφεί.
Δύο, λοιπόν ,οι προπολεμικές βιομηχανίες ραδιοφώνων, χωρίς να υπολογίζονται οι αυτοσχέδιες συσκευές που κατασκευάζονταν από μεμονωμένους ραδιομηχανικούς.
Ο Γεώργιος Κοντογεωργίου λειτούργησε έναν σταθμό βραχέων κυμάτων στον Βόλο για ένα μικρό χρονικό διάστημα στα βραχέα κύματα.
Στο περιοδικό Ώρες του Βόλου, το 1988 σε ένα άρθρο του Δημήτρη Κότταλη με τίτλο «το πρώτο ραδιόφωνο του Γιώργου Κοντογεωργίου» βρίσκουμε την πληροφορία πως ο πρώτος ραδιοφωνικός δέκτης κατασκευάστηκε το 1928 στο εργαστήριό του, κάτω από τη σχολή του πατέρα του, και οι Βολιώτες στέκονταν περίεργοι και έκπληκτοι ακούγοντας τους ξένους σταθμούς. Το ιστορικό της πρώτης ελληνικής βιοτεχνικής παραγωγής ραδιοφώνων μας το εξιστορεί η κόρη του.
Μια μέρα εμφανίστηκε ένας γιατρός από την Ιστιαία της Εύβοιας αναζητώντας τον κατασκευαστή ενός αυτοσχέδιου δέκτη, που όπως είχε ακούσει ζει στον Βόλο. Ο γιατρός περιέφερε ένα ραδιόφωνο που το είχε αγοράσει στην Ευρώπη, του είχε χαλάσει και έψαχνε παντού για κάποιον που να γνωρίζει τα μυστικά της τεχνολογίας για να του το φτιάξει. Είχε πάει παντού ο άτυχος γιατρός και στην επιστροφή του με το βαπόρι από τη Θεσσαλονίκη κατέβηκε στον Βόλο και ρωτώντας βρήκε τον πατέρα μου και τον παρακάλεσε να επισκευάσει το ραδιόφωνό του. Εκείνος δέχθηκε πρόθυμα και σε τρείς μέρες παρέδωσε στον γιατρό το ραδιόφωνό του διορθωμένο. Ο γιατρός ικανοποιημένος ρώτησε τον πατέρα μου αν θα μπορούσε να κατασκευάσει ένα ραδιόφωνο για ένα φίλο του
Ο Κοντογεωργίου δέχτηκε και τα Επιστημονικά Ραδιοηλεκτρικά Εργαστήρια «Στέντωρ Ράδιο» Κ.Τ.Κοντεγεωργίου και Σία ήταν πλέον γεγονός»
Μετά από πολλές προσπάθειες του Κοντογεωργίου τον Σεπτέμβριο του 1948 άρχισε να λειτουργεί ο πρώτος δημοτικός σταθμός ισχύος ενός κιλοβάτ
ΤΕΛΟΣ 2ΟΥ ΜΕΡΟΥΣ
Ευχαριστούμε πολύ τις Εκδόσεις Polaris Ναυαρίνου 17 Αθήνα για την άδεια που μας έδωσαν να χρησιμοποιήσουμε το υλικό από το βιβλίο του κ.Γιώργου Χατζηδάκη « Ω, άγιε αιθέρα»
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΤΣΕΛΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ – ΡΑΔΙΟΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΟΣ