Θα αναστηλωθεί το κάστρο στο Παράλιο;

Ενέκρινε δε την διαβίβαση της τεχνικής έκθεσης που έχει συνταχθεί από την Αρχιτέκτονα κ.Δαλιάνη Φωτεινή, για την αναστύλωση του κάστρου των Ζαφειρόπουλων στο Παράλιο

Άστρος, στην 25η ΕΒΑ για τις δικές της ενέργειες, προκειμένου να συνταχθεί  προβλεπόμενη μελέτη και να πραγματοποιηθεί η αναστύλωση του κάστρου.

Ιστορική αναφορά: Το κάστρο του Παράλιου Άστρους πρόκειται για αμυντικόσυγκρότημα το οποίο από ανασκαφές στο νησί, εκτιμάται ότι κατοικήθηκε από την Μυκηναϊκή εποχή έως τα υστεροελλαδικά χρόνια (1600-1100 π.Χ.). Αργότερα κατοικήθηκε από τους Αιγινήτες και Σπαρτιάτες μέχρι ωσότου πέρασε στην κυριαρχία του Άργους (2ος, 3ος αιώνας μ.Χ.) Χίλια χρόνια αργότερα (509-446 μ.Χ.) κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους, στη συνέχεια από τους Φράγκους, τους Ενετούς (1204*1699) και τέλος από τους Τούρκους (1715-1821).

Το κάστρο την τελική του μορφή την έλαβε κατά την περίοδο 1824-1825 όταν οι 3 έμποροι στο εξωτερικό, αδελφοί Ζαφειρόπουλοι, από τον Άγιο Ιωάννη, επέστρεψαν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους για να αγωνιστούν3. Ήταν πρόκριτοι και οπλαρχηγοί της περιοχής στον Αγώνα του 21, έκτισαν εκεί τις 3 κατοικίες τους, το επισκεύασαν και το εφοδίασαν με οπλισμό και πυροβόλα.

Κατά την μετέπειτα επιδρομή του Ιμπραήμ το κάστρο περιήλθε σε τραγική κατάσταση. Μέχρι πριν μερικά χρόνια κατοικείτο η οικία του Πάνου Ζαφειρόπουλου. Ακόμα είχαν διαμορφωθεί στο χώρο στάνες και χρησίμευε για τον σταυλισμό κοπαδιών.

Μορφολογία: Το κάστρο όπως προαναφέρθηκε αποτελεί την παλαιότερη συνοικία και είναι ο πυρήνας του ιστορικού κέντρου της χερσονήσου ονομαζόμενης και ως νησί. Οι πολλαπλές καταστροφές και η εγκατάλειψη άφησαν σε ερειπιώδη μορφή ένα από τα πιο σημαντικά ιστορικά μνημεία της περιοχής. Το κάστρο που παίζει τον πιο κυρίαρχο ρόλο στην όλη εικόνα του οικισμού δεν αναδεικνύεται, δεν ενοποιείται με αυτόν, παρά είναι απομονωμένο, εγκαταλελειμμένο και δύσβατο.

Το γενικό σχήμα του κάστρου είναι τετράγωνο περίπου σε κάτοψη. Έχει άξονα συμμετρίας Α-Δ από τις 2 εσωτερικές πύλες των οποίων η μία είναι εντελώς κατεστραμμένη, και περιβάλλεται από τρεις προμαχώνες ανατολικά, νότια και δυτικά, οι οποίοι παρουσιάζουν ουσιαστικές διαφορές, και πύργο στην βορειοδυτική γωνία με εφαπτόμενη εξωτερική πύλη. Παρατηρούνται υπολείμματα παλαιότερων τοιχοποιιών σε κάτοψη τα οποία έχουν καταγραφεί και έχουν συμπεριληφθεί στην υπάρχουσα μελέτη και μαρτυρούν τις ιστορικές φάσεις του φρουρίου.

Στην νοτιοδυτική, νοτιοανατολική και βορειοανατολική γωνία του κάστρου διασώζονται τρία μεταγενέστερα κτίσματα τα οποία τροποποίησαν τις υπάρχουσες κατασκευές-υποδομές και διαμορφώθηκαν σε κατοικίες.

Οι τρεις κατοικίες σώζονται σε καλύτερη κατάσταση από τα άλλα λιγότεροευδιάκριτα, εκ πρώτης άποψης, ερείπια4. Οι δύο, η Α του Πάνου και η Β του Κωνσταντίνου Ζαφειρόπουλου διασώζονται σε καλύτερη κατάσταση ενώ η Γ του Ιωάννη σε κακή κατάσταση.

Έχει μελετηθεί αναλυτικά η αρχιτεκτονική τους μορφολογία που περιλαμβάνει στοιχεία τσακώνικης και υδραίικης αρχιτεκτονικής. Επίσης έχουν μελετηθεί οι αρχικές τους μορφές με τους περίφημους τρόπους αυτόνομης περισυλλογής υδάτων.

Υπάρχουσες νομικές και στερεωτικές επεμβάσεις:

H υπόθεση του κάστρου, το οποίο είχε κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο από την 5η Ε.Β.Α.

Σπάρτης βρίσκεται στην δικαιοσύνη, εξ’ αιτίας εδαφικών διεκδικήσεων ιδιωτών, δεδομένου ότι αποτελούσε για πολλά χρόνια χώρο κατοίκησης. Ένας σημαντικός-επισυναπτόμενος- νόμος ο 3028/2002 ΦΕΚ 153Α ,άρθρο11,παράγραφος 2,επιτρέπει οποιαδήποτε δημόσια παρέμβαση για την ανάδειξη και διάσωση του. Σήμερα έχει περάσει υπό την εποπτεία της 25ης ΕΒΑ της Κορίνθου.

Από την 5η Ε.Β.Α., κατά την περίοδο 1989-1990, πραγματοποιήθηκαν εργασίες στερέωσης των λιθοδομών και συγκεκριμένα:

1. Καθαρισμός του εσωτερικού και εξωτερικού περιβόλου και απομάκρυνση των άχρηστων προϊόντων.

2. Συμπλήρωση των λιθοδομών ή των παρειών, σε ορισμένα σημεία που είχαν καταρρεύσει.

3. Μόρφωση πλαισίων ανοιγμάτων, που είχαν καταρρεύσει, από γωνιόλιθους, αψιδόλιθους κλπ.

4. Επισκευή λίθινων κλιμάκων και αντικατάσταση ξύλινων στοιχείων ανωφλίων.

5. Αρμολογήματα όψεων λιθοδομών.

6. Διευθέτηση της επιφανείας του εσωτερικού περιβάλλοντος για την απομάκρυνση των όμβριων υδάτων.

7. Δημιουργία αφανούς υποστρώματος έδρασης, με χρήση άοπλου σκυροδέματος, στις περιοχές της βάσης του τείχους, όπου υπάρχουν κενά στο βραχώδες υπόβαθρο της θεμελίωσης.

Διαθέσιμα στοιχεία : Δεν υπάρχει δημοσιευμένη αποτύπωση του κάστρου στους σημερινούς τοπογραφικούς χάρτες.

Για την διερεύνηση του θέματος και την επεξεργασία του αντικειμένου διενεργήθηκε επιτόπια έρευνα, μέσω επανειλημμένων επισκέψεων για την μελέτη και την αρχιτεκτονική αποτύπωση, με παράλληλη φωτογραφική τεκμηρίωση του αντικειμένου.

Ακόμα διενεργήθηκαν τοπογραφικές μετρήσεις των όψεων και κατόψεων με θεοδόλιχο και φωτογραμμετρία από τοπογράφο, για την συγκομιδή μετρητικών στοιχείων.

Αξιοποιήθηκαν επίσης στοιχεία, τα οποία ευγενώς διατέθηκαν για την παρούσα εργασία από τον καθηγητή του Ε.Μ.Π. αρχιτέκτονα κ. Δημήτρη Φιλιππίδη, τον κ. Παναγιώτη Μαντά

τοπογράφο μηχανικό, την κα Σμαράγδη Αρβανίτη Αρχαιολόγο, καθώς και πληροφορίες για ενέργειες και φωτογραφικό υλικό από το αρχείο της 5ης’ Ε.Β.Α. της κας Πόπης Διαμαντή.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο κατέστη δυνατόν να αποτυπωθούν τα υπέργεια τμήματα του κάστρου, και να καταγραφούν οι σημαντικές φθορές τις οποίες έχει υποστεί.

Για την ανάπτυξη του θέματος μελετήθηκε σχετική βιβλιογραφία που αφορά την Αρκαδία, ιδιαίτερα την περιοχή της Κυνουρίας και ειδικά του Άστρους. Ακόμα θέματα που αφορούν

κάστρα και φρούρια καθώς και την αρχιτεκτονική στην Αρκαδία και Ύδρα.

Σημασία Επέμβασης

Το κάστρο του παραλίου είναι τουριστικός πόλος έλξης και πρέπει να λειφθούν άμεσα μέτρα για την ανάδειξη του και προστασία του. Θα επιφέρει σε όλη την περιοχή, και στην περιφέρεια, ανάπτυξη τουριστική, και κατά συνέπεια οικονομική. Εάν πραγματοποιηθούν όλες οι προτεινόμενες φάσεις θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας με αποτέλεσμα την αναβίωση της περιοχής.

ΠΡΟΤΑΣΗ

Όπως έγινε φανερό από την περιγραφή και την ανάλυση που προηγήθηκαν, το κάστρο παρουσιάζει ποικίλα και σοβαρά προβλήματα, μερικά από τα οποία απαιτούν άμεση αντιμετώπιση και άλλα που θα πρέπει να αντιμετωπισθούν σε ένα πλαίσιο μακροχρόνιας

δράσης, ώστε το σύνολο των κατασκευών που το απαρτίζουν να συντηρηθεί, να αποκατασταθεί και να αποδοθεί με ασφάλεια στο κοινό με τρόπο ανάλογο της ιστορικής του αξίας. Για το σκοπό αυτό έχουν μελετηθεί και προτείνονται από την Αρχιτέκτονα Αναστηλώτρια, Φωτεινή Κ. Δαλιάνη, οι απαραίτητες μελέτες και πέντε φάσεις.

Αρχές επέμβασης

Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων η προτεινόμενη επέμβαση επιδιώκει την στερέωση και ανάδειξη του μνημείου και του άμεσου περιβάλλοντος του σύμφωνα με τις γενικά παραδεκτές σήμερα αρχές που απορρέουν από το Χάρτη της Βενετίας.

Οι βασικότερες από αυτές τις αρχές επέμβασης είναι:

α) Η διατήρηση της αυθεντικότητας του μνημείου με την διατήρηση, κατά το δυνατόν, των περισσοτέρων αυθεντικών αρχιτεκτονικών και στατικών στοιχείων του.

β) Ο σεβασμός των ιστορικών φάσεων που δεν έχουν αλλοιώσει αξιόλογα αυθεντικά στοιχεία του μνημείου.

γ) Η χρήση παραδοσιακών υλικών και τρόπων δόμησης. Όπου τα παραδοσιακά υλικά και οι τρόποι δόμησης κρίνονται ακατάλληλες ή ανεπαρκείς, μπορούν να χρησιμοποιηθούν νέα υλικά και σύγχρονες μέθοδοι.

δ) Η κατά το δυνατόν αναστρεψιμότητα των επεμβάσεων.

ε) Η ένταξη των νέων κατασκευών με τρόπο που να διακρίνονται από τις αυθεντικές.