Η Γορτυνία της ενσυναίσθησης και της συμπερίληψης

Σάββατο, 15 Νοεμβρίου 2025 11:24

Διαβάζοντας το δελτίο τύπου του δήμου Γορτυνίας για την επίσκεψη των μικρών μαθητών του νηπιαγωγείου Δημητσάνας στο δημαρχείο στο πλαίσιο του προγράμματος "Δράσεις Ενεργού Πολίτη", διαπιστώνει κανείς πόσο γρήγορα ευθυγραμμίζεται το εκπαιδευτικό σύστημα και γενικότερα η κοινωνία σε έννοιες, οι οποίες ήταν άγνωστες μέχρι πρόσφατα και οι οποίες ξεπήδησαν ιδίως τα τελευταία χρόνια μέσα από τις απαιτητικές συνθήκες της σύγχρονης ζωής.

Θυμάμαι τους δασκάλους στα Λαγκάδια να προσπαθούν να μας διδάξουν τι θα πει "αλτρουισμός" και "αλληλεγγύη". Σήμερα βέβαια, σπάνια ακούμε αυτές τις λέξεις. Οι μαθητές καλούνται από πολύ μικρή ηλικία να κατανοήσουν στα σχολικά βιβλία άλλες έννοιες, όπως αυτήν της "επιχειρηματικότητας" (πώς δηλαδή θα μπορέσουν να βγάλουν πολλά λεφτά όταν μεγαλώσουν), ερχόμενοι παράλληλα σε άμεση επαφή με τα τεχνολογικά επιτεύγματα, τις εφαρμογές της ρομποτικής και τελευταία της τεχνητής νοημοσύνης.

Τα παιδιά βομβαρδίζονται με νέες λέξεις που δεν ήταν τόσο διαδεδομένες παλαιότερα, όπως την "ενσυναίσθηση" και τη "συμπερίληψη" (σε αυτές αναφέρθηκε και ο δήμος Γορτυνίας στο δελτίο τύπου). Τους μιλάνε συνεχώς για την ανάγκη ενσωμάτωσης των ατόμων σε μια κοινότητα δίχως αποκλεισμούς ή διακρίσεις, χωρίς όμως να τους εξηγούν ότι οι μεγαλύτεροι αποκλεισμοί και οι διακρίσεις προέρχονται από την ίδια την ταξική διαφοροποίηση της κοινωνίας. Ότι ουσιαστικά συμπερίληψη δεν μπορεί να υπάρξει σε ένα εκμεταλλευτικό σύστημα όπως είναι ο καπιταλισμός αφού δεν ξεκινούν όλοι από την ίδια αφετηρία, δεν υπάρχουν ίσες ευκαιρίες ούτε μπορούν όλοι να αξιοποιήσουν απρόσκοπτα τις ικανότητές τους. Αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά οι μαθητές της Γορτυνίας, αφού καλούνται καθημερινά να ξεπεράσουν ένα σωρό εμπόδια για να κατακτήσουν τη μόρφωση, βιώνοντας από πρώτο χέρι την πολιτική της ερήμωσης, της εγκατάλειψης και των κλειστών σχολείων.

Οι λέξεις και οι έννοιες πλάθονται με τη ζύμη της κάθε εποχής και ψήνονται στον ξυλόφουρνο της κυρίαρχης ιδεολογίας για να κεραστούν απλόχερα στις πεινασμένες νεανικές συνειδήσεις, οι οποίες δεν έχουν την εμπειρία να τις φιλτράρουν. Για παράδειγμα η λέξη "λαός", με το δυναμισμό και την ιστορική βαρύτητα που διαχρονικά εμπεριέχει, επιχειρείται στις μέρες μας να αντικατασταθεί από την άχρωμη και ουδέτερη έννοια της "κοινωνίας των πολιτών". Η "πολιτική ευθύνη" δίνει τη θέση της στην "ατομική ευθύνη" και η "δημόσια πολιτική" στον "εθελοντισμό". Οι λέξεις αλλάζουν θέση στη δημόσια σφαίρα, άλλες εξαφανίζονται από την οθόνη του κινητού, ενώ άλλες εκμοντερνίζονται για να επανασυστηθούν με τη μορφή του "rebranding".

Ας μην ξεχνάμε ότι τις τελευταίες δεκαετίες ουκ ολίγοι νεολογισμοί επινοήθηκαν για να προετοιμάσουν το έδαφος ώστε οι εργαζόμενοι να αρχίσουν να εγκληματίζονται στα νέα δεδομένα που έφερνε στη νέα εποχή η απελευθέρωση της αγοράς εργασίας. Ποιος δε θυμάται π.χ. τη λέξη "ευελφάλεια" (flexicurity), που σημαίνει ευελιξία και ασφάλεια, η οποία εισήχθη από την ΕΕ και τις κυβερνήσεις της για να ακουστεί πιο όμορφα στα αυτιά των εργαζομένων η επέκταση των ελαστικών μορφών απασχόλησης και της ευελιξίας, σε συνδυασμό με τις νεόφερτες εκφράσεις της "διά βίου μάθησης" και της "ενεργού γήρανσης" (δηλ. να εργάζεται κάποιος και μετά τη σύνταξη, μέχρι τα γεράματα, δήθεν για να... απασχολείται δημιουργικά).

Σε αυτό το πλαίσιο, το σύγχρονο, κατηγοριοποιημένο σχολείο επιδιώκει να προβάλει αποσπασματικές δεξιότητες και όχι να ενισχύσει τη σύγχρονη γενική παιδεία. Η δεξιότητα, όποια κι αν είναι αυτή και σε όποια εκπαιδευτική βαθμίδα κι αν αναπτύσσεται, για να ενταχθεί αρμονικά και να παγιωθεί ως ικανότητα του ανθρώπου, χρειάζεται να ακουμπήσει σε ένα στέρεο υπόβαθρο σκέψης. Άραγε το σημερινό σχολείο, βοηθάει τους μαθητές προς αυτή την κατεύθυνση;

Το ζητούμενο λοιπόν, δεν είναι να αποκτήσουν οι μαθητές απλώς ενσυναίσθηση. Το βασικό είναι να αποκτήσουν αντίληψη και γνώση για όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας. Για την ουσιώδη σχέση αιτίας - αποτελέσματος, για τη θέση τους στην κοινωνία και την ίδια τη ζωή, για τους αντικειμενικούς νόμους που βοηθούν ή εμποδίζουν την κοινωνική εξέλιξη.

Και για να γίνει αυτό, θα πρέπει ο καθένας μας ξεχωριστά και όλοι μαζί να φέρουμε τις λέξεις και τις έννοιες στα μέτρα των αναγκών των πολλών. Να έχουμε συναίσθηση για το τι πραγματικά συμβαίνει και όχι να ζούμε με μια επίπλαστη ενσυναίσθηση στο συννεφάκι του άπιαστου "αμερικανικού ονείρου", το οποίο δεν πρόκειται ποτέ να μας καλωσορίσει στη δική του... συμπερίληψη.

Δρ. Βασίλης Σιοκορέλης

Σάββατο, 15/11/25

Tags:

Βασίλης Σιοκορέλης,