Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος ΣΑΡΑΦΗ γράφει τη δική του Ιστορία στην Τρίπολη, στην Αθήνα, στην Ελλάδα, στο εξωτερικό!
Περί Φιλοσοφίας... Ο Εκπαιδευτικός Όμιλος ΣΑΡΑΦΗ, γράφει τη δική του Ιστορία στην Τρίπολη, στην Αθήνα, στην Ελλάδα, στο εξωτερικό!
Το Σάββατο 4 Φεβρουαρίου 2017 το βιβλίο Του Ιωάννη Φίκα "ο Κόσμος, η Πόλη και ο Άνθρωπος"των εκδόσεων ΝΙΚΑΣ παρουσιάστηκε στο Μαλλιαροπούλειο Θέατρο.
Η κυρία Παναγιώτα Σαράφη ήταν κεντρική ομιλήτρια. Νομίζω πως ό,τι και να γράψουμε θα είναι άδικο γι'αυτό σας παραθέτω την
ομιλία της.
Κυρίες και κύριοι,
Αποτελεί χαρά αλλά και ιδιαίτερη τιμή για εμένα και τον ‘’Όμιλο Σαράφη‘’ η σημερινή αναφορά μου στο νέο βιβλίο του Ιωάννη Φίκα με τίτλο ‘’Ο Κόσμος, η Πόλη και ο Άνθρωπος‘’.Και τούτο διότι έχουμε τη δυνατότητα να φιλοξενούμε σήμερα στην πόλη μας μια ξεχωριστή προσωπικότητα των γραμμάτων και της έρευνας. Νιώθοντας την ευθύνη και το βάρος παρουσίασης ενός τόσο αξιόλογου βιβλίου, θα μου επιτρέψετε να ξεκινήσω από τον τίτλο στον οποίο δεσπόζουν τρεις λέξεις κλειδιά, τρία κομβικά νοήματα ,τρεις άξονες στοχασμού : o Κόσμος, η Πόλη και ο Άνθρωπος. Για όσους γνωρίζουμε χρόνια τον συγγραφέα, το νέο του αυτό βιβλίο δεν αποτελεί έκπληξη αλλά επιστέγασμα και επιβεβαίωση μιας πορείας χρόνων που χαρακτηρίζεται από ήθος, συνέπεια και διαχρονικότητα. Έχοντας παρακολουθήσει την πορεία και τη σκέψη του Ιωάννη Φίκα την τελευταία δεκαπενταετία, εξακολουθώ σήμερα να τον χαρακτηρίζω ως ένα βαθιά ανθρωποκεντρικό στοχαστή και ένα σύγχρονο ουμανιστή. Έχει διδάξει προσωκρατική φιλοσοφία στο προπτυχιακό πρόγραμμα του State University of New York και Φιλοσοφία της Αναγέννησης στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Φιλοσοφίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών ( 2000 – 2008 ).Το βιβλίο που σήμερα παρουσιάζουμε, είναι το πέμπτο του συγγραφέα. Πρέπει λοιπόν να το διαβάσουμε, να το προσεγγίσουμε και να το εκτιμήσουμε ως συνέχεια και ίσως πορεία προς την κορύφωση μιας λαμπρής συγγραφικής πορείας, επιστέγασμα της οποίας ήταν η σύλληψη, συγγραφή και έκδοση τεσσάρων, πριν από το σημερινό, βιβλίων με φιλοσοφικό και ανθρωπολογικό περιεχόμενο. Ο αναγνώστης του σημερινού λοιπόν πέμπτου βιβλίου στο οποία αναφερόμαστε σήμερα, πρέπει να έχει υπόψη του ότι το πρώτο του βιβλίο είχε τίτλο ‘’Μύθοι και Επικοινωνίες ‘’ και εκδόθηκε το 2003. Δύο χρόνια αργότερα, το 2005, ο Φίκας θα εκδώσει το δεύτερο βιβλίο του με τίτλο ‘’Τέχνη και Πολιτισμός του Αρχαίου Κόσμου ‘’.Θα ακολουθήσει, το 2010, το τρίτο βιβλίο του ‘’Μονοπάτια Τέχνης και Σοφίας ‘’και δύο χρόνια μετά, το 2012,το τέταρτο που έχει τίτλο ‘’Τζιορντάνο Μπρούνο, η θέση τους στην Ιστορία της Φιλοσοφίας και των Ιδεών ‘’.
Δεν είναι δύσκολο, κυρίες και κύριοι, να αντιληφθούμε την πορεία που οδήγησε στην πνευματική κυοφορία του νέου βιβλίου του Ιωάννη Φίκα ‘’Ο Κόσμος, η Πόλη και ο ‘Άνθρωπος ‘’ που έχει τον υπότιτλο ‘’Φιλοσοφικά κείμενα ‘’. Πρόκειται για μια διαχρονική συγγραφική άσκηση ύφους και ήθους, μια προσωπική ασκητική ενός σκεπτόμενου και προβληματιζόμενου ανθρώπου και διανοητή. Ο Φίκας διδάσκει, ενημερώνει ,προβληματίζει, καινοτομεί ,ανατρέπει ,προτείνει. Αρνείται την μετριότητα και την απάθεια, δεν συνεργεί με το έγκλημα του εύκολου συμβιβασμού. Τα δέκα κεφάλαια του νέου βιβλίου είναι χαρακτηριστικά. Στο πρώτο γίνεται αναφορά στον Όμηρο, τον Ησίοδο και τους επτά σοφούς, δηλαδή στους πρόδρομους της φιλοσοφικής διανόησης. Ας διαβάσουμε ένα απόσπασμα από την ομηρική αναφορά στην ασπίδα του Αχιλλέα :
‘’ Στην περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα, ο Όμηρος τονίζει την ουράνια και τη γήινη προέλευση του ανθρώπου παράλληλα με την τριπλή εκδήλωση του κόσμου. Ο πνευματικός ,ουράνιος κόσμος αναπαρίσταται από τις εικόνες του ήλιου, της σελήνης και των αστεριών των Πλειάδων και των Υάδων. Ο ενδιάμεσος ψυχολογικός κόσμος αναπαρίσταται από τις εικόνες της καθημερινής ζωής της πόλης. Τέλος, ο γήινος κόσμος εκφράζεται συμβολικά με τα στάχυα και τα αμπέλια. Η ταυτόχρονη παρουσία του ήλιου και της σελήνης στην ασπίδα του Αχιλλέα αποκαλύπτει μια αρμονία από αντιθέσεις, μια συμφιλίωση αντιθέσεων ανάμεσα στη μέρα και τη νύχτα ,ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι ‘’.
Το δεύτερο κεφάλαιο, καλύπτει την προσωκρατική φιλοσοφία. Εδώ ,παρελαύνουν ονόματα όπως του Θαλή, του Αναξιμένη, του Ηράκλειτου και Πυθαγόρα με τη δυναμική θεώρηση του σύμπαντος, των Ξενοφάνη, Παρμενίδη και Ζήνωνα με την ελεατική φιλοσοφία, του Εμπεδοκλή με την συνδυαστική θεώρηση του σύμπαντος, του Αναξαγόρα με την τελολογική θεώρηση του σύμπαντος καθώς και των Λεύκιππου και Δημόκριτου με την ατομική θεωρία. Το τρίτο κεφάλαιο ,αποτελεί προσέγγιση της Αττικής Φιλοσοφίας και περιλαμβάνει χρονολόγιο ιστορικών και πολιτιστικών γεγονότων και αναφορά στον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Ας διαβάσουμε ένα απόσπασμα στο οποίο γίνεται λόγος για την αρετή κατά τον Αριστοτέλη :
‘’ Kατά τον Αριστοτέλη, η αρετή συνίσταται στην αμεσότητα, στην επιλογή δηλαδή της μέσης οδού και στην αποφυγή των άκρων. Συγχρόνως όμως, η αρετή είναι και κάτι το απόλυτο, διότι δεν επιδέχεται την υπερβολή ή την έλλειψη. Η ανδρεία π.χ. είναι μια απόλυτος αξία μεταξύ μιας ελλείψεως ,που είναι η δειλία και μιας υπερβολής, που είναι η θρασύτητα. Ο Αριστοτέλης διέκρινε ακόμα τις ηθικές αρετές που αναφέρονται στην πρακτική ενεργητικότητα του νου και του λόγου. Ηθικές αρετές είναι η ανδρεία ,η σωφροσύνη, η μεγαλοψυχία ,η πραότης, ενώ διανοητικές αρετές είναι η σοφία, η σύνεση και η φρόνηση. Κατά τον Αριστοτέλη, η καλλιέργεια των ηθικών αρετών και του θείου νου, ο οποίος τελικά παρέχει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να πραγματώνει την ευδαιμονία. ‘’
Ακολουθεί το τέταρτο κεφάλαιο με τον Επίκουρο και τη φιλοσοφία των Επικούρειων ενώ στο πέμπτο εντάσσεται η φιλοσοφία των Στωϊκών .Μετά από σύντομη αναφορά, στο έκτο κεφάλαιο, στην ελληνοϊουδαϊκή φιλοσοφία, ο Φίκας αφιερώνει το έβδομο κεφάλαιο του βιβλίου του στη νεοπλατωνική φιλοσοφία με αναφορές στον Πλωτίνο, τον Πορφύριο, τον Ιάμβλιχο και τον Πρόκολο. Με το όγδοο κεφάλαιο, ιχνηλατούμε την Μεσαιωνική Φιλοσοφία με τον Ιωάννη Σκώτο Εριγένη ,τον Αβικέννα και τον Αβερρόη μέχρι την ακμή με τους Δομινικανούς και Φραγκισκανούς, το Θωμά Ακινάτη και τον Ραμόν Λουλ. Tην εποχή της Αναγέννησης προσεγγίζει το ένατο και προτελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου. Εδώ, ο συγγραφέας αναζητά τις πηγές της Αναγέννησης και σκιαγραφεί τη φιλοσοφία της μέσα από αναφορές στους σημαντικότερους εκπροσώπους της. Σας διαβάζω ένα μικρό απόσπασμα όπου γίνεται λόγος για τους εκπροσώπους της Αναγέννησης :
‘’ Oι εκπρόσωποι του πνεύματος της Αναγέννησης θέλησαν να ξεπεράσουν τις αντιφάσεις και τις συγκρούσεις της εποχής τους και να δημιουργήσουν ένα καλύτερο κόσμο.
Αυτή η ανάγκη αλλαγής τους ώθησε στην αναζήτηση προτύπων από τον κλασσικό κόσμο. Η αρχαία διανόηση επέστρεψε μέσα από τη φιλοσοφία, ενώ οι μύθοι και τα σύμβολα μέσα από τη τέχνη και κυρίως τη ζωγραφική. Ο καλλιτέχνης και ο φιλόσοφος, γνήσιοι εκπρόσωποι του πνεύματος της Αναγέννησης, προσπάθησαν να εναρμονίσουν τις αντιθέσεις ανάμεσα στη λογική και τη φαντασία, στη φιλοσοφία και τη θρησκεία ,στην ατομική ελευθερία και την κοσμική τάξη ‘’.
Θεωρώ πρωτοτυπία και καινοτομία του πονήματος, την επιλογή του Φίκα να αναφερθεί, στο δέκατο και τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του, στη Φιλοσοφία της Ανατολής αναδεικνύοντας όχι μόνο το πολυδιάστατο της σκέψης του αλλά και την επιλογή του να τοποθετήσει δίπλα στη δεδομένη διαχρονική αξία της δυτικής σκέψης, την αντίστοιχη της Ανατολής. Επιτρέψτε μου σύντομα αλλά κάπως αναλυτικότερα σε σχέση με τα προηγούμενα κεφάλαια του βιβλίου, να αναφερθώ στο τελευταίο αυτό κεφάλαιο. Εδώ, αναδεικνύεται η αξία τεσσάρων πολιτισμών και φιλοσοφικών σχολών : της Ινδικής φιλοσοφίας, της κινεζικής φιλοσοφίας, των Θιβετιανών κειμένων και, τέλος, του Μπουσίντο της Ιαπωνίας. Στην αναφορά στην ιστορία της Ινδικής φιλοσοφίας, συναντάμε τα μεγάλα επικά ποιήματα ‘’Μαχαμπαράτα ‘’ και ‘’Ραμαγιάνα ‘’. Η Μαχαραμπάτα αφηγείται την ιστορία της μάχης μεταξύ δύο κλάδων της Δυναστείας Μπαράτα, των Καουράβα και των Παντάβα για την κυριαρχία της περιοχής Κουρουξέτρα, στα βόρεια του Δελχί. Ας τονίσουμε όμως εδώ την ιδιαίτερη αξία του έκτου βιβλίου της Μαχαμπαράτα που έχει τίτλο ‘’Μαγκαβάτ Γκίτα ‘’,το θείο τραγούδι. Πρόκειται για ένα φιλοσοφικό ποίημα ,μια διδασκαλία ηθικού περιεχομένου που δίνεται από τον Κρίσνα προς τον αγαπημένο μαθητή του ,τον Αρτζούνα, έναν από τους βασιλείς της οικογένειας των Παντάβα. Ας διαβάσουμε ένα πολύ σύντομο αλλά χαρακτηριστικό απόσπασμα από το δέκατο έβδομο κεφάλαιο της ‘’Μπαγκαβάτ Γκιτα ‘’ :
‘’ Aπό την ίδια της τη φύση, η σαττβική ιδιοσυγκρασία μέσα στο πνευματικό και το υλικό σώμα, στρέφεται προς τα πράγματα που αυξάνουν τη ζωή, που αυξάνουν την εσωτερική και εξωτερική δύναμη, που ταυτόχρονα θρέφουν την πνευματική, ζωτική και υλική δύναμη και που αυξάνουν τη ευχαρίστηση, την ικανοποίηση και την κατάσταση ευτυχίας μέσα στο πνεύμα ,στη ζωή και στο σώμα, προς κάθε τι που είναι χυμώδες, εύγευστο, γλυκό, σταθερό και που χορταίνει. ‘’
Το δεύτερο μεγάλο ινδικό έπος, η Ραμαγιάνα, θεωρείται ότι έχει γραφεί από τον βραχμάνο Βαλμίκι. Αποτελείται από επτά βιβλία και περιγράφει, μέσα από τα κεντρικά πρόσωπα του βασιλιά Ράμα και της συζύγου του Σίτα, την πορεία της απελευθέρωσης της ψυχής από τα υλικά στοιχεία που την κρατούν αιχμάλωτη στον γήινο κόσμο.
Περνώντας στην Κινεζική φιλοσοφία, ο Φίκας εστιάζει στη μορφή του Κομφούκιου το κεντρικό θέμα της φιλοσοφίας του οποίου είναι η τέλεια ανθρωπιά η οποία εκφράζεται με την αγάπη προς τον συνάδελφο και ταυτίζεται με την τέλεια αρετή. Επιπλέον ,στη φιλοσοφία του Κομφούκιου η τέλεια ανθρωπιά συνδέθηκε με τις Τελετές και ορίστηκε ως η συμμόρφωση του ανθρώπου στις λεπτομερείς επιταγές τους. Ιδιαίτερη σημασία δίδεται στα ‘’Ανάλεκτα ‘’του Κομφούκιου που είναι μια συλλογή μικρών κειμένων με ρήσεις και στοιχεία από τη ζωή του Κομφούκιου, τα οποία κατέγραψαν οι μαθητές του μετά το θάνατό του και που χρειάστηκαν τρεις αιώνες για να συγκεντρωθούν σε ενιαίο κείμενο. Δύο πολύ σύντομα αποσπάσματα από αυτά τα ‘’Ανάλεκτα ‘’ : Aπό το βιβλίο 1 :
‘’Είπε ο δάσκαλος : Μελετάς και την κατάλληλη στιγμή ξεδιπλώνεις ότι έμαθες. Αυτό δεν είναι χαρά; Aπό τόπους μακρινούς φτάνουν ο φίλοι σου. Δεν είναι αυτό ικανοποίηση; Δεν σε αναγνωρίζουν οι άλλοι και δεν δυσανασχετείς. Δεν δείχνει αυτό ότι είσαι άριστος; ‘’
Kαι από το βιβλίο 4 :
‘’ Αν τα φυσικά προσόντα υπερνικούν την καλλιέργειά σου, είσαι αξιοσέβαστος. Αν η καλλιέργεια υπερνικά τα φυσικά προσόντα σου, είσαι απλός γραφιάς. Αν η καλλιέργεια και τα φυσικά προσόντα σου ισορροπούν αρμονικά και κόσμια, τότε είσαι άριστος ‘’.
Η αναφορά στο κύκλο της κινεζικής φιλοσοφίας συμπληρώνεται με τον Μέγκιο του οποίου η συμβολή στη διαμόρφωση και εξέλιξη του Κομφουκιανισμού υπήρξε καθοριστική, καθώς και με τον Λάο Τσε ,τον πρώτο ταοϊστή φιλόσοφο που δίδασκε τη βίωση του Τάο, του Όντος, η οποία όταν εκδηλωθεί στον άνθρωπο, τον διαμορφώνει σε μια ζωντανή δύναμη της Φύσης.
Το αφιερωμένο στη φιλοσοφία της Ανατολής δέκατο και τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του Φίκα, ολοκληρώνεται με αναφορά σε Θιβετιανά κείμενα και κυρίως στο ‘’Στάντζα των Ντζιάν ‘’ που αναφέρεται στη δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου και στη ‘’Φωνή της Σιγής ‘’που μιλά για την ατραπό ,το δρόμο δηλαδή που πρέπει να βαδίσει ο μαθητής της σοφίας. Όσο για την Ιαπωνία, ο συγγραφέας σημειώνει κυρίως την αξία του Μπουσίντο, κώδικας των ηθικών αρχών τον οποίο διδάσκονταν και ήταν υποχρεωμένοι να εφαρμόσουν οι σαμουράϊ. Είναι ένα σύνολο αποφθεγμάτων που μεταβιβάστηκαν μέσω της προφορικής παράδοσης από γενεά σε γενεά. Ο κώδικας του Μπουσίντο ,βασίστηκε στις αρχές του Βουδισμού και της διδασκαλίας του Σίντο. Ας ακούσουμε ορισμένους από τους κώδικες αυτούς :
* Δεν έχω γονείς. Ο ουρανός και η γη είναι οι γονείς μου.
* Δεν έχω δύναμη. Η τιμή είναι η δύναμή μου.
*Δεν έχω μαγική δύναμη. Η εσωτερική δύναμη είναι η μαγεία μου.
* Δεν έχω θαύματα. Το κάρμα είναι το θαύμα μου.
* Δεν έχω αρχές. Οι αρχές μου είναι η προσαρμοστικότητα σ’ όλες τις καταστάσεις.
Κυρίες και κύριοι,
Ο συγγραφέας Ιωάννης Φίκας πιστεύει ότι ο άνθρωπος σήμερα οφείλει να γνωρίσει το ευρύτερο πολιτιστικό του περιβάλλον, να αναζητήσει τις παγκόσμιες αξίες του ανθρώπου και, ως πολίτης του κόσμου, να αποκτήσει μια αναθεωρημένη θεώρηση της φύσης και του ανθρώπου. Επιπλέον, χρειάζεται να εναρμονίσει τις αντιθέσεις μεταξύ φιλοσοφίας της Ανατολής και να κατακτήσει, με την εξάσκηση της αρετής, την ευδαιμονία.
"Είναι χαρά και τιμή μας που το υποδεχόμαστε σήμερα στην πόλη μας και τον ευχαριστούμε θερμά για την παρουσία του αλλά και επειδή, και με το νέο του βιβλίο, αγγίζει και εμπλουτίζει τις καρδιές και το νου μας με γνώση και προβληματισμό".
Πάνυ Σαράφη
